Jaskinia Przeziorowa

     Jaskinia ma cztery otwory, które tworzą malownicze „przeziory” w jej wstępnych partiach. Obszerny główny otwór o nieregularnym kształcie wiedzie do Komory Wstępnej, z której za oknami w ścianie uchodzą do powierzchni dwa korytarzyki-przeziory (otwory II i III). Czwarty przezior stanowi wylot 2,5-metrowego kominka, znajdującego się przy lewej ścianie naprzeciwko wspomnianych okien.

     Z Komory Wstępnej idziemy Lewym Korytarzem na wprost, nieco do góry, do małej przegrody skalnej (wysokości 0,8 m ). Nad nią, na prawo do góry odchodzi boczny, myty ciąg zakończony studzienką. Za przegrodą główny korytarz opada na wprost do ciasnego przekopu (za nim na prawo widać ujście wspomnianej uprzednio studzienki). Przekop kończy się około 8 metrów dalej, za podstemplowaną komórką zawaliskową, zwaną Zawałem pod Zapałkami. Korytarz zakręca stąd na prawo i stromą, mytą pochylnią sprowadza do 4-metrowej Studni Dobrej Nadziei. Z jej dna – znów na prawo – docieramy do Kostnicy (widać tu materiał wybrany ze szczeliny w dnie). Nieco dalej znajduje się Gnojny Syfon – wbrew nazwie jest płytkim, błotnistym jeziorkiem, które przechodzi się po kamieniach. Następnie pokonujemy Zacisk Gwarków z Mysłowic i niską pochylnią z osuwającym się rumoszem (Golgotę Kamienną), wiodącą do góry, docieramy do Salki Czterech Wiatrów.

    Z Salki Czterech Wiatrów na prawo, za 2-metrowym progiem wznosi się stromo boczny ciąg z zawaliskowym Kominem Niepokoju, który tworzy pętlę, uchodzącą z powrotem do salki nad innym, 2-metrowym progiem. Na lewo odchodzi około 15-metrowy korytarz z jeziorkiem na końcu, całkowicie zamulony. Na wprost idziemy głównym ciągiem, który opada do zamulonej komórki, będącej kolejnym miejscem eksploracji górniczymi metodami. Komórkę omijamy górą przez ciasną rurkę skalną po lewej stronie i docieramy do Sali Piętrowej.

    Z Sali Piętrowej na prawo, za 2-metrowym progiem odchodzi boczny ciąg o skomplikowanym przebiegu, z kilkoma odnogami i prożkami. Na wprost można przejść przez równoległe szczelinowe zaciski (bardzo trudne) do Damskich Partii – ciasnych, zakończonych szczeliną wiodącą w kierunku powierzchni.

    Z Sali Piętrowej cofamy się nieco i odchodzącym na skos w prawo zamulonym przełazem dochodzimy do Mlecznego Rurociągu. Jest to niezbyt obszerny, myty korytarz o długości około 120 metrów. Po mniej więcej 20 metrach od wejścia do niego, odgałęzia się na lewo niezwykle ciasna szczelina zwana Korytarzem tylko dla Wybrańców. Omijamy jego wylot i Mlecznym Rurociągiem podążamy ku wschodowi. Za kilkoma ostrymi zakrętami tworzącymi „Z-kę” biegnie on prawie prosto. Omijamy boczne, niedostępne szczeliny oraz niewielkie studzienki i kominki. W końcu korytarz zakręca na prawo i doprowadza do Gwiazdy Rozdroża. Jest to niewielkie rozszerzenie, z którego na prawo wiedzie w kierunku powierzchni zwężający się zawaliskowy Korytarz Niedźwiedzi, z pozostałościami po szkieletach tych zwierząt. Na lewo, jako przedłużenie dojściowego korytarza, odchodzi wąska, wysoka szczelina (przy wejściu do niej omijamy ciasne przebicie do Mlecznego Rurociągu), zakończona miniaturową Komórką Naciekową.

    Wracamy do Korytarza tylko dla Wybrańców. Ma on ponad 12 metrów długości, jego szerokość rzadko przekracza 25 centymetrów, a w kilku miejscach jest jeszcze ciaśniej. Przeciskamy się nim do wygodnego Prawego Korytarza. Na prawo w dół za małym przekopem zamienia się on w bardzo ciasny tunelik, który po około 18 metrach zakręca na lewo i przechodzi w niedostępną szczelinę. Na lewo od wylotu Korytarza tylko dla Wybrańców szeroki Prawy Korytarz przez mały prożek wyprowadza do Komory Wstępnej. Po drodze omijamy ujścia krótkiej odnogi tworzącej pętlę.

    Jaskinia rozwinęła się w wapieniach triasu środkowego autochtonicznej serii wierchowej. Została wymyta na systemie szczelin o kierunkach SW-NE, WSW-ENE i W-E. Wójcik (1966a) zalicza Jaskinię Przeziorową do VII piętra jaskiń tatrzańskich i uważa ją za podziemny przepływ powierzchniowego potoku z okresu dolnego pliocenu.

Rudnicki (1958) uważa jaskinię za młodszą, pochodzącą z końca pliocenu lub z okresu najstarszego zlodowacenia Tatr. Ściany jaskini w części przyotworowej są zwietrzałe i spękane, w głębi, za przekopem, przeważnie ogładzone, myte. W jaskini występują ciekawe, choć niewielkie formy naciekowe. Najliczniej występują one w Mlecznym Rurociągu i okolicach Gwiazdy Rozdroża. Oprócz bardzo obecnie zniszczonej, grubej warstwy mleka wapiennego, w małych załomach występują polewy naciekowe, stalaktyty, stalagmity i heliktyty, a w Komórce Naciekowej także pola ryżowe.

     Namulisko stanowi glina oraz gruz wapienny. W Mlecznym Rurociągu mleko wapienne zmywane ze ścian barwi glinę na jasnokremowy kolor. W osadach znajdują się domieszki żwirów skał krystalicznych. Zawaliska stanowią znaczną część osadów występujących w jaskini – szczególnie w okolicach Zawału pod Zapałkami, Golgoty Kamiennej, Komina Niepokoju, Sali Piętrowej i Korytarza Niedźwiedzia. Gleba występuje w niewielkiej ilości przy otworach, a także w Partiach Damskich i w Korytarzu Niedźwiedzi, gdzie jest namywana przez niedostępne szczeliny z powierzchni.

    Światło poprzez przeziory dociera około 20 metrów w głąb jaskini. Jaskinia jest wilgotna, miejscami na namulisku występują kałuże wody i niewielkie jeziorka. Największym zbiornikiem wody jest jeziorko Gnojnego Syfonu. W korytarzach wyczuwa się wyraźny przewiew.

    W Komorze Wstępnej rozwijają się paprocie, mchy, porosty i glony, spotyka się także nieliczne rośliny kwiatowe.

    Współczesną faunę reprezentują przy otworze ślimaki, chrząszcze, pająki, muchy i komary; głębiej spotyka się motyle Triphosa dubitata, chruściki, ćmy, muchówki, a także nietoperze. W namulisku i na jego powierzchni znajdowały się prawie kompletne szkielety niedźwiedzi (kości grube i czaszki odkrywcy przekazali do Muzeum Tatrzańskiego Parku Narodowego w Zakopanem), a także kości nietoperzy, gryzoni i innych zwierząt. Piksa (1998) wymienia nietoperze z gatunku Myotis myotis /Borkhausen/.

Na temat genezy i osadów jaskini wypowiadali się Rudnicki (1958) oraz Wójcik (1960b, 1966a).

Wstępne partie jaskini były prawdopodobnie od dawna znane pasterzom W 1922 r. T. i S. Zwolińscy zwiedzili Lewy Korytarz do pierwszego przekopu oraz Prawy Korytarz do zwężenia za zachodnim wylotem Korytarza tylko dla Wybrańców – łącznie około 50 metrów.
Podczas obozu szkoleniowego zorganizowanego w 1971 r. przez Okręgową Sekcję Speleologii PTTK z Katowic i kierowanym przez J. Senkałę, jego uczestnicy odkryli nowe partie jaskini – ich długość oszacowano wtedy (błędnie) na 150 metrów. Ciasny przełaz na końcu Lewego Korytarza przeszedł H. Boronowski ze Speleoklubu „Górnik” z Katowic. Grotołazi ze Speleoklubów z Katowic i Bielska Białej doszli do Syfonu Gnojnego, wykonując długi przekop przez zawalisko i podstemplowując jego część grożącą obsunięciem (Zawał pod Zapałkami). Zacisk Gwarków z Mysłowic i główny ciąg do końca przebyli członkowie Speleoklubu „Gacek” Oddziału PTTK „Gwarek” przy kopalni Mysłowice w składzie: L. Pacuła, J. Niederliński, R. Politański, H. Rusiecki i J. Winkler. Nieco później wyeksplorowali także większość bocznych odnóg oraz rozpoczęli przekopywanie namulisk i zawalisk zamykających drogę w kilku korytarzach. Nowe ciągi jaskini nazwano Partiami Śląskimi. W jaskini wykonano fotografie, m. in. czaszek niedźwiedzi. L. Pacuła i H. Boronowski wykonali szkic jaskini oparty częściowo na pomiarach. Informację o odkryciu podał Parma (1972).

Pierwszy plan jaskini opublikował Zwoliński (1923). Kowalski (1953a) opublikował własny opis inwentarzowy datowany na 13 lipca 1952 r., wraz z którym zamieścił plan Zwolińskiego. Podczas inwentaryzacji jaskiń tatrzańskich OW PTPNoZ dokumentację jaskini sporządzili w dniach 17-20 lipca 1977 r. I. Luty i M. Burkacki przy współpracy E. Kuźniak i P. Herzyka. Przeprowadzone pomiary wykazały, że długość korytarzy oszacowana przez Pacułę i jego kolegów była znacznie zaniżona. W trakcie sporządzania dokumentacji odkryto dalsze fragmenty bocznych partii jaskini, w tym Partie Damskie oraz ciasny tunelik na przedłużeniu Prawego Korytarza (po przekopaniu jego wylotu). Dokumentację fotograficzną przeziorów wykonał W. Burkacki, a zdjęcia nacieków i kości niedźwiedzi oraz korytarzy jaskini – I. Luty. I. Luty uzupełniła też obserwacje terenowe w latach 1978-79, 1984 i 1989, stwierdzając postępujące zniszczenia szaty naciekowej oraz kradzież kości. Pomiary wykonano taśmą parcianą i busolą geologiczną Meridian. Dane zaktualizowała I. Luty (2009).
Plan opracowali M. Burkacki i I. Luty.

Zwoliński, T. 1923 (plan, opis, fotografia otworu); Kowalski, K. 1953a (plan i opis inwentarzowy); Rudnicki, J. 1958 (wzmiankuje w nawiązaniu do rozwoju doliny); Wójcik, Z. 1960b (osady); Rudnicki, J. 1962 (informacja o badaniach wieku i genezy); Wójcik, Z. 1966a (dane morfometryczne, osady, wiek, geneza); Parma, Ch. 1972 (informacja o odkryciach); Kardaś, R. M., Burkacki, M. 1977 (informacja o wykonaniu dokumentacji i długości); Herzyk, P. 1977 (opis akcji inwentaryzacyjnej, fotografia Golgoty Kamiennej autorstwa I.Luty); TATRY POLSKIE 1984 (lokalizacja na mapie); Gradziński, R. i in. 1985a (dane morfometryczne, lokalizacja na mapie); Jaskinie TPN 1993b (plan i opis inwentarzowy); Piksa, K. 1998 (nietoperze).

Pacuła, L. 1977 (list z opisem eksploracji, szkic jaskini z 1971 r.).

Jerzy Grodzicki

Izabella Luty