Jaskinia Mroźna

na prawym orograficznie zboczu Doliny Kościeliskiej, w Organach. Jaskinia przebija grań Organów w dolnej, północnej ich części, przebiegając pomiędzy Doliną Kościeliską a Żlebem pod Wysranki.

(brak dokumentacji graficznej)

   Poprzez sztuczny, północny otwór i ok. 8 m długi, przekopany w zawalisku i obetonowany tunel, dochodzimy do wąskiej szczeliny tektonicznej, ciągnącej się na odcinku około 80 m ku SW. Miejscami na ścianach widoczne są resztki mocno zniszczonych nacieków z mleka wapiennego i kalcytowych, których odpadłe od ścian fragmenty widoczne są w dnie szczeliny. W prawo odchodzi niewielka odnoga zablokowana zawaliskiem, natomiast korytarz nieznacznie skręca ku południowi i wznosi się dość stromo, do niewielkiego rozszerzenia o równym dnie. Tu korytarz skręca lekko w prawo i opada poprzez 2,5-metrowy próg ze zwalonych głazów. Tu zaczyna się tzw. Biały Chodnik, o równym, gliniastym dnie i śladami wapiennego mleka na ścianach. Po kilkudziesięciu metrach dno obniża się, a korytarz łagodnie skręca w lewo, ku południowi. Podchodzimy kilka metrów w górę, do poprzecznej szczeliny, szerokiej na około 1,5 m, która w obu kierunkach kończy się ślepo. Główny ciąg jaskini biegnie poprzez ostry zakręt w lewo i w prawo do sporej, zawaliskowej salki, o ścianach pokrytych brązowymi polewami naciekowymi. W salce występuje stały podziemny deszcz. Stąd niskim przełazem przedostajemy się w prawo do Komory Złomisk, a dalej schodkami w górę do Wielkiej Komory o przebiegu NE-SW. Jej dno zaścielają duże bloki skalne, oddzielające niższą część sali od wyższej, którą prowadzi szlak. Ku południowi sala kończy się ciasną, zamuloną szczeliną, przed którą znajduje się największe w jaskini Sabałowe Jeziorko o wymiarach około 4x4 m (sztuczne, wykonane w ramach prac udostępniających – nie zaznaczone na planie). Dalszy ciąg jaskini prowadzi przez przekopane w namulisku przejście w lewej ścianie sali do wąskiego korytarza rozwiniętego na szczelinie tektonicznej. Pod ścianami w kilku miejscach występują ładne stalagmity, niewielkie stalaktyty i 0,5 m wysoki stalagnat. Po kilkunastu metrach korytarz lekko skręca w lewo i nieco dalej w jego dnie pojawia się niewielka kałuża. Jest to najbardziej bogata w nacieki partia jaskini. Kilka metrów dalej, w odchodzącej na prawo wstecz niszy znajduje się największy w jaskini stalaktyt. Z niszy tej, równolegle do głównego korytarza prowadzi wąski chodniczek o ścianach pokrytych mlekiem wapiennym, który po około 20 m łączy się z głównym ciągiem jaskini.

   Przed przeprowadzeniem prac udostępniających, główny korytarz na odcinku od wspomnianej niszy do ponownego połączenia się z równoległym korytarzykiem miał dno wyścielone namuliskiem, na którym stagnowały liczne kałuże wody, obecnie jest rozkopany i osuszony. Nachylona, południowo-wschodnia ściana tego korytarza jest rozmyta ściekającą wodą, która utworzyła liczne żłobki krasowe. Korytarz skręca teraz w prawo i opada w dół, do dwóch małych jeziorek, a następnie w prawo w górę do rozszerzenia, przez niskie, przekopane w namulisku przejście . Stąd w lewo i w prawo odchodzą ślepe odgałęzienia, natomiast główny ciąg prowadzi prosto, szczelinowym korytarzem do południowego otworu jaskini.

   Jaskinia powstała w obrębie wapieni środkowego triasu (anizyku – Bac, Grochocka 1965) jednostki Organów (seria wierchowa, płaszczowina Czerwonych Wierchów), wzdłuż szczelin tektonicznych o przebiegu SW-NE i SWW-NEE, nachylonych stromo ku NW oraz słabo zaznaczonych szczelin SE-NW, na których powstały wymyte przez wody płynące pod ciśnieniem przebicia łączące szeroko rozwarte szczeliny tektoniczne. Jaskinia odprowadzała do Żlebu pod Wysranki wody spływające od zachodu poprzez dolne piętro Jaskini Zimnej i stanowiła prawdopodobnie jego integralną część (Zwoliński 1953, Rudnicki 1967, Wójcik 1966b, 1968, Grodzicki 1970, 1991 i in.), rozciętą później przez erozję. Rudnicki (1958, 1967) i Wójcik (1960b, 1966a) uważają jaskinię za podziemny przepływ Potoku Kościeliskiego powstały wskutek rozpuszczania wapieni przez wodę przepływającą pod ciśnieniem. Grodzicki (1970, 1991) przypisuje jaskini genezę głównie tektoniczną, zmodyfikowaną erozyjno-korozyjnym oddziaływaniem wód przepływających z południa na północ do Żlebu pod Wysranki, pełniącego wówczas rolę walnej doliny. Wszyscy wspomniani autorzy przyjmują, że Jaskinia Mroźna jest wieku plioceńskiego lub (Grodzicki 1991) być może wczesno plejstoceńskiego.

   Namulisko tworzy przeważnie materiał autochtoniczny w postaci licznych zawalisk, bloków i gruzu. Namuliska żwirowo-piaszczyste badał Wójcik (1960b, 1966b, 1968), przypisując im wiek plioceński i uważając je za osad przywleczony z powierzchni przez przepływający jaskinią potok Kościeliski. W jaskini występują liczne nacieki kalcytowe w postaci niezbyt licznych stalaktytów i makaronów, dość powszechnie występujących i okazałych (jak na Tatry) stalagmitów oraz powszechnie spotykanych polew naciekowych i draperii, a także mleka wapiennego i – w przyotworowej części – nacieków grzybkowych.

  Jaskinia jest wilgotna, w niektórych miejscach utrzymuje się stały deszcz podziemny. Okresowe strugi wody przepływające przez jaskinię spływają niedostępnymi szczelinami do niewielkiego wywierzyska w dnie Doliny Kościeliskiej, nieco powyżej Bramy Kraszewskiego (Dąbrowski, Rudnicki 1964, Dąbrowski 1967). Przed pracami udostępniającymi w jaskini licznie występowały stałe jeziorka. S. Zwoliński (1993) w dniu 26 września 1936 r. obserwował w jaskini przepływ powietrza, który obecnie nie występuje wskutek zamknięcia obu otworów szczelnymi drzwiami.

  Mróz sięga kilka metrów w głąb, światło – wskutek zamknięcia obu otworów nie sięga poza strefę wejściową. Jaskinia jest oświetlona elektrycznie w okresie przebywania w niej wycieczek.

  Roślinność pierwotnie występująca przy południowym (naturalnym) otworze nie była badana, uległa zniszczeniu w czasie prac udostępniających jaskinię oraz wskutek dużego ruchu turystycznego.

  W jaskini zimowały nietoperze (Kowalski 1953a) – nocki duże (Myotis myotis) i gacki wielkouche (Plecotus auritus L.). Piksa (1998) wymienia jedynie Myotis myotis /Borkhausen, 1779/. W kałużach Kowalski (1953a) opisuje występowanie studniczka (Niphargus tatrensis Wrześniowski).

O genezie jaskini wspominali Zwoliński (1953a, 1955a), Rudnicki (1958, 1967) Wójcik (1960a,b, 1966a, 1968), Grodzicki (1970, 1991). Przepływy wody badali Dąbrowski i Rudnicki (1964). Geologię obszaru jaskini badali Bac i Grochocka (1965), Grodzicki (1978). Osady klastyczne badał Wójcik (1960a,b, 1966b 1968) – próby namulisk są przechowywane w Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. O naciekach grzybkowych występujących w Mroźnej pisali Gradziński i Unrug (1960). Faunę występującą w jaskini badał Kowalski (1953a, 1955a).

Jaskinia została odkryta w maju 1934 r. przez S. Zwolińskiego i J. Zahorskiego (Zwoliński 1993). W latach 1934-37 odkryto około 63 m głównego ciągu. Dalsze prace prowadzone były pod kierunkiem braci Zwolińskich od 1950 r., po uzyskaniu niezbędnych funduszy. Przekopano wtedy zamulone miejsce na końcu znanych partii i odkryto dalszych 300 m korytarza, zablokowane zawaliskiem około 8 m od powierzchni. W końcu 1950 r. PTT postanowiło udostępnić jaskinię dla ruchu turystycznego. W ciągu trzech lat pod kierunkiem S. Zwolinskiego przeprowadzono prace udostępniające wewnątrz jaskini i wykopano otwór w zboczu Żlebu pod Wysranki. W dniu 12 lipca 1953 r. odbyło się uroczyste otwarcie jaskini, prowizorycznie oświetlonej świecami i lampami karbidowymi. Jednak dopiero w 1958 r. zakończono podstawowe prace: doprowadzenie szlaków do otworów i zainstalowanie agregatu prądotwórczego oraz elektrycznego oświetlenia jaskini. Od tego czasu jaskinia jest licznie zwiedzana przez turystów. Nowak (2001b) zamieścił opis eksploracji nad Salą Pochyłą (odkrył 60 m ciągów) oraz plan nowych partii. Nowak (2001c) podał informację o modernizacji, m. in. uwzględnia ona powiększenie otworu nad drzwiami dla nietoperzy.

Plany i opisy jaskini były publikowane w różnych czasopismach i przewodnikach przez S. i T. Zwolińskich w latach 1934-53. Plan i opis inwentarzowy sporządził K. Kowalski (1953a) 14 września 1952 r. Lokalizację otworów przedstawia mapa topograficzna 1:10.000 TATRY POLSKIE, według której określono wysokość otworu północnego. Wysokość otworu południowego została określona na podstawie ciągu azymutalno-taśmowego, wykonanego w ramach inwentaryzacji jaskiń tatrzańskich OW PTPNoZ w dniu 28 czerwca 1975 r. przez J. Grodzickiego przy współpracy M. Burkackiego, M. Żarskiego i P. Żarskiego. Fotografie aktualnego stanu otworów i wnętrza wykonała I. Luty. W kwietniu 1999 r. B. i T. Zwijacz-Kozica wykonali pomiary i plan jaskini dla TPN ( Kronika – jaskinie 2000). Dane zaktualizowała I. Luty (2009).
Plan wg K. Kowalskiego (1953a), uzupełniony nazewnictwem oraz partiami nad Pochyłą Salą wg Nowaka (2001b).

Zwoliński, S. 1934 (opis odkrycia); Komisja Badawcza PTT, 1950 (nowe odkrycia, pod omyłkową nazwą „Zimna”); Gradziński, R. 1951 (geneza); Kowalski, K. 1951 (wzmianka o naciekach); Kowalski, K. 1951h (informacja o odkryciach i pracach udostępniających); Passendorfer, E. 1951 (wzmianka o występowaniu żwirów); Zwoliński, S. 1951d (opis nowych odkryć, projekt udostępnienia); Liberak, A., Zwoliński, S. 1952 (fotografie prac przy wykonywaniu nowego otworu); Zwoliński, S. 1952a (wzmianka o pracach udostępniających, fotografie nacieków i robót przy nowym otworze); Zwoliński, S. 1952 (opis prac); Jarzębowski 1952 (fotografie nacieków); Kowalski, K. 1953a (plan i opis inwentarzowy); Kowalski, K. 1953b (nietoperze); Kowalski, K. 1953e (bibliografia); Zwoliński, S. 1953a (informacja o otwarciu jaskini dla ruchu turystycznego); Zwoliński 1953b (opis, prace udostępniające); Zwoliński, S. 1954 (plan, przekrój, opis, dane morfometryczne, 4 fotografie); Kowalski, S. 1955a (fauna); Zwoliński, S. 1955a (geneza); Wójcik, Z. 1957b (wzmianka o żwirach); Rudnicki, J. 1958 (lokalizacja, geneza, opis form krasowych); Wójcik, Z. 1959b (obserwacje geomorfologiczne); Wójcik, Z., Zwoliński, S. 1959 (o młodych przesunięciach tektonicznych); Gradziński, R., Radomski, A. 1960 (wzmianka o mleku wapiennym); Gradziński, R., Unrug, R. 1960 (opis nacieków); Sak, A., Szapliński, A. 1960 (charakterystyka, geneza, plan wg Zwolińskiego); Wójcik, Z. 1960a,b (schematyczna lokalizacja, osady, granulometria); Rudnicki, J. 1961 (wzmiankuje o genezie morfologii i formach krasowych); Wójcik, Z., Gradziński, R. 1961 (nacieki); Zwoliński, S. 1961 (geologia i hydrografia, historia, plan i przekrój, 2 fotografie); Dąbrowski, T., Rudnicki, J. 1964 (hydrografia); Bac, M., Grochocka, K. 1965 (budowa geologiczna); Wójcik, Z. 1966a (osady, geneza, wiek); Zwoliński, Z. 1966 (opis dojścia i jaskini); Dąbrowski, t. 1967 (hydrografia i hydrogeologia); Rudnicki, J. 1967 (geneza, wiek); Wójcik, Z. 1968 (geneza, ewolucja morfologii); Grodzicki, J. 1970 (wzmianki o tektonicznej genezie i ewolucji); Wójcik, Z. 1974b (wiek w nawiązaniu do ewolucji rzeźby); Grodzicki, J. 1978a (geologia jaskini); Bac-Moszaszwili, M. i in. 1979 (wzmianka o glacjalnych żwirach); Głazek, J. i in. 1979b (wzmianka o przepływach); Parma, Ch. 1980 (opis turystyczny); Kardaś, R. M. 1984 (wzmianka o zabłądzeniu turystek); TATRY POLSKIE 1984 (lokalizacja otworów na mapie); Borowiec, W., Rogalski, R. 1985 (ciąg jaskini naniesiony na mapę krasu tatrzańskiego); Gradziński, R. i in. 1985a (dane morfometryczne, schematyczna lokalizacja); Gradziński, R. i in. 1985b (plan); Sałyga-Dąbkowska, K. 1988 (informacja o wypadku); Grodzicki, J. 1991 (geneza, wiek); Zwoliński, S. 1993 (opis eksploracji); Jaskinie TPN 1993 b (plan i opis inwentarzowy); Piksa, K. 1998 (nietoperze); Kronika – jaskinie 2000 (o wykonaniu nowego planu jaskini); Nowak, J. 2001b (odkrycie 60 m nad Salą Pochyłą, plan nowych partii); Nowak, J. 2001c (o modernizacji jaskini, sprzyjającej nietoperzom); Nowak, J. 2004b (eksploracja w rejonie Komory Złomisk, uwagi o pomiarach).

: Zwoliński, S. 1953 (o młodych ruchach tektonicznych); [Siarzewski, W., Zwolińska, Z.] 1986 (szkice terenowo-pomiarowe z lat 1934, 1949, 1950; plany w skali 1:200, 1:400 i 1:500; przekroje 1:500; mapa Organów z naniesionymi planami Mroźnej i Zimnej); Grodzicki, J. i in. 1999 (zmiany antropogeniczne).

Jerzy Grodzicki

Jerzy Grodzicki