Jaskinia Miętusia Wyżnia

   Otwór o wymiarach 5x2 m przedzielony w lewej części filarem skalnym znajduje się w ścianie około 4,5 m od jej podnóża (III+). Dojście łatwe (poza prożkiem III+), zwiedzanie jaskini uciążliwe ze względu na liczne zaciski i ciasne korytarze, wymaga użycia sprzętu wspinaczkowego.

   Z komory przy otworze ciasnym przełazem w dół przedostajemy się do prostopadłego korytarza biegnącego w lewo (or.). Po kilku metrach korytarz skręca w prawo. Tu w lewo do tyłu odchodzi ciasny korytarzyk wracający do komory przy otworze. Dalej korytarz prowadzi ku N, następnie skręca w lewo (or.) i po 2 metrach znowu w prawo, wyraźnie się zwężając. Po około 20 metrach dochodzimy do małego prożka opadającego w dół, na którym korytarz rozwidla się. W lewo, poprzez 1,5-metrowy prożek, biegnie ku zachodowi ciasny, rurowy korytarzyk (Mylna Rura) łączący się po ponad 20 metrach z głównym ciągiem.

   Na wprost główny ciąg prowadzi przez dwa kolejne progi w górę (1,5 i 3,0 m) ponad ciasną studzienką w dnie korytarza między progami. Idąc ciągle pod górę przechodzimy zakręt w prawo i w lewo (or.). Korytarz jest tu rozmyty na dwóch poziomach, tworząc charakterystyczne, ciemne rury. Około 8 metrów dalej mijamy otwierającą się pod lewą (or.) ścianą ciasną studnię (6,5 m głębokości), a następnie otwór studni 7 m głębokiej. Po dalszych 6 m dochodzimy do komory zwanej Salą Matki Boskiej.

   Sala Matki Boskiej stanowi system progów opadających w dół o łącznej deniwelacji około 12 m. W górnej części dochodzi do niej opisana uprzednio Mylna Rura, a w jej SE skraju otwiera się stromo nachylony komin (III-IV) wyklinowujący się ok. 34 m wyżej.

   Poniżej Sali Matki Boskiej w prawo odchodzi opadający w dół szczelinowy korytarzyk, główny ciąg biegnie początkowo na wprost ku W, a następnie skręca w prawo i opada w dół (głębokość -18,1 m w stosunku do otworu). Dalej korytarz lekko się wznosi i po ok. 10 m skręca ku W. Szczelinowy, dość obszerny korytarz biegnie lekkim łukiem w lewo, a następnie skręca pod ostrym kątem w prawo. Tuż za zakrętem, w lewej ścianie otwiera się 4 m kominek. Nieco dalej korytarz ponownie skręca w lewo. Za zakrętem odchodzi w prawo ciasna szczelina. Korytarz skręca łagodnie w prawo i lekko opada doprowadzając do rozwidlenia. Główny ciąg biegnie prosto ku W, natomiast w lewo, ku S odchodzi korytarz przechodzący po 12 m w studnie, sprowadzające około 30 m niżej.

   Kilka metrów dalej, w prawej ścianie, otwiera się szczelinowy korytarzyk o długości prawie 20 m. Prowadzący dalej ku W korytarz główny ciągu podnosi się stromo do góry i rozszerza się w niewielką komórkę. Ku zachodowi opada zablokowana rumoszem ciasna szczelina, natomiast dalsza droga prowadzi przez skalną barierę o wysokości 2,5 m ku SW. Niski, szczelinowy korytarz nieco opada i skręcając lekko w prawo doprowadza po kilkudziesięciu metrach do niewielkiego rozszerzenie. Tu rozszerza się on i zmienia charakter. Ma kształt rury, w stropie widoczne są wymyte przez wodę belemnity (Rura). Korytarz wznosi się ku zachodowi. Kilka metrów za zakrętem w lewej (or.) ścianie otwiera się otwór Studni Nad Syfonami. W tym miejscu główny ciąg rozwidla się.

   Studnia Nad Syfonami poprzez dwa progi o łącznej wysokości ok. 10 m sprowadza nad mały, błotny syfonik, przez który można przejść na bezdechu. Za nim korytarz opada 4-metrowym progiem, za którym w obniżeniu korytarza blokuje dostęp następny, mały syfon – Syfonik Paszczaka. Pokonujemy go na bezdechu (ciasno) i przedostajemy się do niskiego, lekko nachylonego korytarzyka, którym po ok. 8 m dochodzimy do prożka ok. 1,5 m wysokości. Poniżej niego schodzimy I i II Pochylnią do syfoniku Salome. Dalej poprzez kruchy korytarzyk dochodzimy nad I studnię. Trawersując nad Studnią osiągamy zawaliskową platformę, za którą 5-metrowy pionowy próg sprowadza nad następny, stromy próg o wysokości 8 m. Poniżej schodzimy po zawalisku w dół aż do miejsca, gdzie głazy blokują prześwit korytarza.

   Wracamy nad Studnię. Zjeżdżamy nią 30 m na pokrytą rumoszem platformę i z niej następne 13 m w dół II Studnią. stąd korytarz opada stromo do piaszczystego zagłębienia. Stąd prowadzi w górę ciasny przekop w zawalisku, ostatecznie blokującym drogę po ok. 4 m.

   Wracamy do rozwidlenia ciągów nad Studnią Nad Syfonami. Korytarz biegnie prosto ku SWW, dno jest pokryte mułem. Pod ścianą rozlewa się niewielkie jeziorko. Po skręcie w lewo korytarz podnosi się, a następnie skręca w prawo. Po ok. 40 metrach dochodzimy do zamulenia, zamykającego dalszą drogę.

   Jaskinia utworzyła się w utworach wapiennych triasu środkowego i malmu serii wierchowej fałdu Czerwonych Wierchów, w obrębie antykliny Upłazu Miętusiego (Grodzicki 1978) – podrzędnego elementu tektonicznego jednostki Organów. Założenia tektoniczne korytarzy są bardzo wyraźne, liczne korytarze szczelinowe są tylko nieznacznie zmodyfikowane oddziaływaniem wód przepływających pod ciśnieniem (Grodzicki 1969,1970). Wszyscy autorzy badający jaskinie tatrzańskie są zgodni co do trzeciorzędowego wieku Jaskini Miętusiej Wyżniej – J. Rudnicki (1958,1967), Z. Wójcik (1966a, 1968), J. Grodzicki (1969, 1970, 1978a). Występują w niej liczne, współczesne przesunięcia na szczelinach tworzących korytarze (Wójcik, Zwoliński – 1959, Grodzicki – 1969, 1970, 1979a) . Widoczny jest też kontakt tektoniczny wapieni malmu (bajos) z utworami triasu środkowego. Wzdłuż tego kontaktu rozwinęła się większość korytarzy jaskini – cały dolny ciąg oraz główny od Sali Matki Boskiej do Studni Nad Syfonami. Na kontakcie woda w kilku miejscach wypreparowała ze skały belemnity (w Rurze oraz I Studni).

   Osady mulisto-ilaste występują w końcowym odcinku głównego ciągu (Za Studnią Nad Syfonami). Dominują w całej jaskini zawaliska i gruz wapienny. Osady badał Z. Wójcik (1966a). Podaje on, że dominującym osadem są zwietrzałe mułowce, które niekiedy przybierają charakter cementacyjnych konkrecji. Ponadto pospolity jest tu gruz wapienny oraz rezydualne iły zmieszane z mułem i piaskiem.

   Światło sięga do obniżenia w komorze przy otworze. Jaskinia jest wilgotna, woda kapie ze szczelin w stropie. Występują małe jeziorka, głównie jako błotniste syfony w dolnym ciągu. Strefa wymarzania sięga aż do Sali Matki Boskiej. Wyczuwa się silny przewiew między otworem a 34-metrowym kominem. K. Kowalski (1953a) podaje, że temperatura mierzona 30 czerwca 1950 r. wynosiła w tej sali +3°C, a przy końcu jaskini +3,7°C w powietrzu, a +3,5°C w wodzie.

   W przyotworowej komorze występują nieliczne rośliny kwiatowe oraz mchy i porosty. T. Bielska wymienia następujące gatunki roślin zebranych 12 lipca 1980 r.:

kwiatowe – Leontopodium alpinum Cass.,Primula auriculaL., Festuca versicolor Tausch., Trisetum alpestre P.B.;

paproć – Cystopteris fragilisBernh.

mszaki – Eurhynchium swartziiHobkirk, Encalypta contorta Lindb., Cratoncurum filicinumRoth., Bryum ventricosumDicks., Distichium MontanumHag., Marchantia polymorphaL., Tortula montana Lindb., Barbula rigidulaMitt. (syn. Didymodon rigidulus).

    W korytarzach za otworem skupia się bogaty zespół trogloksenów. Kowalski (1955a) wymienia troglofila Onychiurus armatus (Tullberg). Faunę nietoperzy i innych ssaków zbadał K. Kowalski (1953a,c,1955a) oraz A. Skalski (1970). W namuliskach i zawalisku występują liczne kości nietoperzy, gryzoni i kuny. W końcowym korytarzu i w pobliżu otworu znaleziono całe szkielety kuny (Martes martes), a w kominach czaszkę łasicy (Mustela nivalis – Kowalski 1953a). A. Skalski (1970) wymienia następujące gatunki: Myotis mystacinus, Myotis bechsteinii, Myotis myotis, Myotis nattereri, Myotis dasycneme, Myotis daubentonii, Plecotus auritus, Barbastella barbastellus, Eptesius nilssonii, Talpa europaea, Sorex alpinus, Pitymus tatricus, Sicista betulina.

Piksa i Wołoszyn (2001) – Myotis myotis, Myotis bechsteinii,Myotis nattereri, Myotis mystacinus /Leisler/,Myotis brandtii,Myotis dasycneme,Myotis daubentonii, Eptesicus nilssonii. Nowak i in. (2001) opisują Myotis dasycneme, a Piksa i Nowak (2001)notują występowanieBarbastella barbastellus.

Badania geologiczne prowadził J. Grodzicki (1969, 1970, 1978a) , wypowiadał się też o genezie i wieku jaskini. O trzeciorzędowym wieku Jaskini Miętusiej Wyżniej wypowiadali się także J. Rudnicki (1958,1967) i Z. Wójcik (1966a, 1968). Neotektoniczne przesunięcia opisali Z. Wójcik i S. Zwoliński (1959 ) i J. Grodzicki (1970, 1979a,1999) . W. Przybyszewski (1970) przeprowadził w jaskini badania medyczne (m. in. pomiary ciśnienia krwi), mające na celu określenie wpływu warunków jaskiniowych na organizm człowieka.
Florę przyotworową badała T. Bielska (1996). Faunę badali K. Kowalski (1953a, 1955a), A. Skalski (1970), K. Piksa i B.W. Wołoszyn 2001- nietoperze), K. Piksa i J.Nowak (2001) oraz J. Nowak i In. (2001 – nietoperze). W późniejszym okresie badania prowadzili: D. Kicińska (2000) zbadała kierunki paleocyrkulacji; T. Nowicki (2004) – ewolucja w świetle datowania nacieków; D. Kicińska (2004a) – paleoprzepływy, uwagi o genezie; P. Fryś i in. (2004), P. Fryś i in. (2006) oraz P. Fryś (2008) omówili genezę jaskini na podstawie scallopsów i minerałów ciężkich; G. Barczyk (2008) – badania systemu wywierzyskowego Lodowego Źródła.

Jaskinia została odkryta i zbadana (główny ciąg) w 1949 r. przez W. Szymczakowskiego. W dniach od 30 czerwca do 2 lipca 1950 r. W. Danowski, R. Gradziński, K. Kowalski, W. Starzecki i W. Szymczakowski odkryli dalsze korytarze, zbadali niektóre studnie i kominy oraz wykonali pomiary i plan. Pierwszy opis i fotografie jaskini opublikował W. Szymczakowski (1951).
W latach 1963-1965 grupa grotołazów ze Skawiny kierowana przez S. Kopcia przeszła przez syfony i odkryła obszerne partie za nimi. Doniesienia o tym odkryciu prawdopodobnie nie były publikowane. Podczas wyprawy Speleoklubu Warszawskiego PTTK, na przełomie 1969 i 1970 r. powtórnie pokonano drugi syfon. Przeszedł go na bezdechu M. Rutkowski odkrywając, jak wtedy sądzono, 100 metrowy korytarz (Pochylnie). Następnie 4-osobowa grupa dotarła studniami do dna stromo opadającego korytarzyka, zasypanego piaskiem. Plan partii za syfonami wykonali J. Michalak i M. Sygowski. Podczas wyprawy wielkanocnej SW PTTK w 1970 r., działając z biwaku w jaskini, usiłowano przekopać zamulony syfon (korytarzyk zasypany piaskiem). Po 8 m potężna wanta w stropie udaremniła jednak to przedsięwzięcie. Wyczuwało się ze szczeliny słaby strumień powietrza. Zbadano też wówczas szereg problemów wymagających wspinaczek: M. Rutkowski doszedł do okna położonego 12 m nad dnem II Studni znajdując za nim tylko małe wymycie, a następnie pokonał 20 m ciasną rurę nad biwakiem (w okolicach I Studni). M. Różyczka wspiął się do stropu nad I Studnią, również rozwiązując problem negatywnie. W. Przybyszewski i A. Szabunio pokonali 34-metrowy komin odchodzący od Sali Matki Boskiej i stwierdzili, że kończy się on szeregiem wąskich szczelin. Zjechali też do 40-metrowej studni (przed Studnią Nad Syfonami), gdzie W. Przybyszewski po rozgrzebaniu zawaliska w szczelinie końcowej odkrył niewielką komorę i zamknięty zawaliskiem krótki korytarzyk. Dalsze 5 m tego korytarzyka wykopano we wrześniu 1970 r. (Rutkowski 1970a). A. Dzioba (1971) podaje, że w lutym 1971 r. grotołazi z KKTJ odnaleźli w zawalisku studnię o głębokości 10 m, którą nazwali Studnią Krakowską. Dalsze próby eksploracji na dnie tej studni zostały podjęte 3 lutego 1993 r. Zespół w składzie A. Turkowska, Ł. Jaroszewski, K. Krawiec (Speleoklub Warszawski oraz M. Karny po przekopaniu namuliska odkrywa 10 m długości Korytarz Błotnych Pączków, (nazwany tak od błotnych, kulistych konkrecji cementacyjnych, występujących na stropie), zamknięty na końcu zcementowanym namuliskiem. Podejmowane są też próby sforsowania zamulonego syfonu, zamykającego główny ciąg – w dniach 5-7 marca 1993 r. oraz 12 grudnia 1995 r. i później – przez zespoły ze Speleoklubu Warszawskiego. Przedłużono korytarz o kilka, czy kilkanaście metrów. Prace są kontynuowane.

Pierwszy plan i opis inwentarzowy datowany na 3 lipca 1950 r. zamieścił K. Kowalski (1953a). W 1979 r. T. Ostrowski wykonał fotografie otworu jaskini. Pomiary sytuacyjno-wysokościowe położenia otworu wykonał zespół pod kierownictwem W. Borowca dnia 15 sierpnia 1981 r. Plan i przekrój jaskini opracował J. Grodzicki na podstawie planów K. Kowalskiego (1953a), A. Michalaka (1970), własnych pomiarów oraz szkiców M. Rutkowskiego wykonanych z pamięci w 1984 r., a dotyczących partii eksplorowanych w 1970 r. W latach 1986, 1987 i 1990 członkowie KKTJ wykonali pomiary, według których najwyższy punkt jaskini ma przewyższenie 34 m (a nie 55, jak podawał K.Kowalski 1953a), natomiast najniższy punkt (prawdopodobnie osiągnięty w wyniku prób przekopania osadów blokujących dalszą drogę w dnie najniższej studni, które miały miejsce po 1970 r.) znajduje się na głębokości -108 m – niestety, dane dotyczące wspomnianych pomiarów (o ile jeszcze istnieją) nie były dostępne autorowi.
Fryś (2008) opublikował nowy plan i przekrój wykonany w latach 2003-2004 dla potrzeb pracy magisterskiej. Dane zaktualizowała I. Luty (2009).
Plan opracował J. Grodzicki, przekrój wg P. Frysia (2008).

Kowalski, K. 1950 (wzmiankuje); Kuczyński, M. 1950b (fotografia wnętrza); Szymczakowski, W. 1951 (opis, fotografia); Kowalski, K. 1951h (wzmianka o odkryciu); Kowalski, K. 1952c (fotografia korytarza); Kowalski, K. 1953a (plan i opis inwentarzowy); Kowalski, K. 1955a (fauna, dane morfometryczne); Rudnicki, J. 1958b (lokalizacja na szkicu, geneza i rozwój jaskini); Wójcik, Z., Zwoliński, S. 1959 (lokalizacja na szkicu, opis młodych przesunięć tektonicznych występujących w rejonie jaskini); Burchard, P., Kowalski, K. 1959 (wzmianka); Wójcik, Z.,1960b (uwagi o osadach); Gradziński, R., Wójcik, Z.,1961a (wzmianka o występowaniu nacieku grzybkowego); Zwoliński, S. 1961 (lokalizacja na mapie, wzmianka dotycząca historii odkrycia); Wójcik, Z. 1966a (osady); Rudnicki, J. 1967 (lokalizacja na szkicu – bez nazwy, geneza jaskiń Doliny Miętusiej); Wójcik, Z. 1968 (lokalizacja na szkicu, wzmianka o osadach i sytuacji jaskini w rozwoju geomorfologicznym doliny); Grodzicki, J. 1970 (rola tektoniki w genezie jaskini); Michalak, J. 1970 (opis ciągów, plan tych partii); Przybyszewski, W. 1970 (badania medyczne); Rutkowski, M , 1970a (wzmianka o eksploracji); Rutkowski, M. 1970b (opis eksploracji i odkryć, wzmianka o badaniach medycznych); Wołoszyn, B. 1970 (fauna); Publikujemy poniżej dwa artykuły o dwutlenku węgla ... 1971 (wzmianka); Dzioba, A. 1971 (wzmianka o eksploracji i odkryciu Krakowskiej Studni); Głazek, J. i in. 1977 (wzmianka); Tatry Polskie [mapa zastępcza 1: 10 000] 1976 (lokalizacja); Borowiec, W. i in. 1977, 1978 (dane morfometryczne); Grodzicki, J. 1978 (budowa geologiczna, tektonika, lokalizacja na mapie strukturalnej 1: 10 000); Parma, C., Rajwa, A. 1978 (wzmianka dotycząca historii odkrycia); Głazek, J. i in. 1979b (wzmianka); Kardaś, R. M. 1980b (wymienia na liście największych jaskiń Polski); TATRY POLSKIE 1984 (lokalizacja na mapie); Gradziński, R. i in. 1985a,b (lokalizacja, dane morfometryczne); Grodzicki, J., Kardaś, R. M. 1989 (budowa geologiczna); Wiśniewski, W. W. 1990b (podaje wartość deniwelacji wg nowych pomiarów); Grodzicki, J. 1991 (geneza); Wiśniewski, W. W. 1991d (omawia nowe pomiary); Kronika 1994a, (o odkryciach); Kronika 1995 (o próbie przejścia syfonu w głównym ciągu); Jaskinie TPN 1996 (plan i opis inwentarzowy); Nowak, J. 1998c (o pomierzeniu rejoniu Sali Błotnych Pączków, plan i przekrój Krakowskiej Studni); Bielska, T., Mickiewicz, J. 2000 (flora); Kicińska, D. 2000 (o paleokierunkach cyrkulacji wód); Piksa, K., Wołoszyn, B. 2001 (nietoperze); Nowak, J. i in. 2001 (nietoperze); Piksa K., Nowak, J. 2001 (nietoperze); Fryś, P. i in. 2004 (geneza na podstawie scallopsów i minerałów ciężkich); Kicińska, D. 2004a (paleoprzepływy, geneza); Nowicki, T. 2004 (ewolucja w świetle datowania nacieków); Kicińska, D. 2005 (kierunki dawnych przepływów, analiza osadów, wiek naciekow); Fryś, P. i in. 2006 (geneza i budowa geologiczna jaskini); Fryś, P. 2008 (nowy plan, przekrój, uwagi o genezie); Barczyk, G. 2008 (badania systemu wywierzyskowego Lodowego Źródła, schematyczny przekrój); Gradziński, M. i in. 2009 (uwagi o genezie)..

Grodzicki, J. 1969 (geneza, tektonika, budowa geologiczna, mapa tektoniczna i strukturalna): Grodzicki, J. 1980 (związek genezy i ewolucji z morfologią).

Jerzy Grodzicki

Jerzy Grodzicki