Drogi dojścia
Z Gacek-Osiedla idziemy drogą wznoszącą się w kierunku północno-zachodnim w stronę nieczynnego kamieniołomu. Po około 600 m dochodzimy do rozgałęzienia drogi i widocznej po prawej stronie skalnej ściany chronionej jako pomnik przyrody. Następnie kierujemy się drogą na zachód i po około 250 m. natrafiamy na widoczny po prawej stronie lej krasowy. Otwór jaskini położony jest we wschodniej ścianie leja. Dojście bez trudności. Zwiedzanie partii za wejściową komorą nieco trudne ze względu na niskie i błotniste korytarze oraz wodę okresowo zalewającą część jaskini. Przy zwiedzaniu należy zachować przepisy, obowiązujące w przypadku pomników przyrody.
Opis jaskini
Naturalny (lecz prawdopodobnie sztucznie poszerzony) otwór jaskini znajduje się w ścianie leja krasowego i ma szerokość 2,2 m a wysokość 1,8 m.. Za nim rozciąga się obszerna komora krasowa o długości 12 m., szerokości 8 m i wysokości 2,5 m oraz poziomym dnie. W kopulasto sklepionym stropie komory występują pojedyncze kotły i kominki. W północno-zachodniej części komory znajduje się prożek o wysokości 2,5 m., za którym rozwija się krótki korytarzyk o długości 3,5 m. W jego stropie widoczny jest mały kominek będący najwyższym punktem jaskini (+ 6,0 m.). Kominek i korytarzyk rozwinięte są na wyraźnej szczelinie ciosowej o przebiegu południkowym. Szczelina ta przedłuża się w obręb stropu wejściowej komory tworząc pionowe rozmycie zakończone kominkiem o wysokości 2 m. U podnóża wschodniej części komory położone jest wejście do dalszych partii jaskini. Początkowo stanowi je niski (do 0,4 m.) korytarz o długości 6 m., szerokości do 2,5 m. przechodzący dalej w bardziej obszerny korytarz. Jego długość wynosi 10 m., szerokość do 7 m. i wysokość sięgająca 2 m. Dno tego korytarza pokryte jest wilgotnym czarnym namuliskiem. Dalsza kontynuacja tego ciągu znajduje się w jego wschodniej części i ma charakter niskiego i błotnistego korytarza z bocznymi odnogami. Łączna długość tych partii przekracza 20 m.
Jaskinia występuje w obrębie gipsów szkieletowych mioceńskiej serii osadów ewaporatowych. Na ścianach wejściowej komory obserwuje się miejscami zwietrzałe naskorupienia wtórnych gipsów. Zdaniem Głazka i Rudnickiego kształt komór jaskini oraz obecność w stropie kotłów korozyjnych sugeruje, iż powstała ona w warunkach przepływu wód pod ciśnieniem, przy różnicy temperatur pomiędzy wodą a skałą (Głazek 1993; Głazek , Harton, Wicik 1994).
Dno całej jaskini pokryte jest czarnymi mułkami. Przyotworowa sala jaskini wypełniona jest częściowo namuliskiem, którego miąższość sięga 3 m. Najniższą warstwę namuliska tworzą pstre iły o miąższości 0,7 m. osadzone w jaskini nie wcześniej niż w środkowym plejstocenie (młodsze niż 0,8 miliona lat). Na nich zalegają piaski (1,5 m.), w których stropie występuje warstwa kulturowa z fragmentami ceramiki z okresu wpływów rzymskich oraz wczesnośredniowiecznej, węgielkami drzewnymi, a także kośćmi zwierząt domowych (psa, konia, krowy, kury) oraz drobnych kręgowców. Z warstwą tą związany jest również grób ze szczątkami ludzkimi w piaskach. Piaski i warstwa kulturową przykrywają czarne mułki (1 m.). Ślady człowieka odkryte w Jaskini w Krzyżanowicach Górnej są pierwszym i ważnym naukowo stanowiskiem archeologicznym w jaskiniach Niecki Nidziańskiej (Głazek 1993, Głazek, Harton, Wicik 1994).
Jaskinia jest wilgotna, okresowo niski korytarz za komorą wejściową zalewany jest wodą tworząc syfon.
Rozproszone światło sięga do komory wejściowej. Obserwacji flory nie prowadzono. Faunę reprezentują pająki i komary oraz motyle z gatunku rusałka pawik Inachis io (L.). Widoczne są również ślady pobytu lisa Vulpes vulpes (L.).
Profil oraz zawartość osadów namuliska była przedmiotem szczegółowych badań geologicznych, paleontologicznych i archeologicznych.
Jaskinia występuje w obrębie gipsów szkieletowych mioceńskiej serii osadów ewaporatowych. Na ścianach wejściowej komory obserwuje się miejscami zwietrzałe naskorupienia wtórnych gipsów. Zdaniem Głazka i Rudnickiego kształt komór jaskini oraz obecność w stropie kotłów korozyjnych sugeruje, iż powstała ona w warunkach przepływu wód pod ciśnieniem, przy różnicy temperatur pomiędzy wodą a skałą (Głazek 1993; Głazek , Harton, Wicik 1994).
Dno całej jaskini pokryte jest czarnymi mułkami. Przyotworowa sala jaskini wypełniona jest częściowo namuliskiem, którego miąższość sięga 3 m. Najniższą warstwę namuliska tworzą pstre iły o miąższości 0,7 m. osadzone w jaskini nie wcześniej niż w środkowym plejstocenie (młodsze niż 0,8 miliona lat). Na nich zalegają piaski (1,5 m.), w których stropie występuje warstwa kulturowa z fragmentami ceramiki z okresu wpływów rzymskich oraz wczesnośredniowiecznej, węgielkami drzewnymi, a także kośćmi zwierząt domowych (psa, konia, krowy, kury) oraz drobnych kręgowców. Z warstwą tą związany jest również grób ze szczątkami ludzkimi w piaskach. Piaski i warstwa kulturową przykrywają czarne mułki (1 m.). Ślady człowieka odkryte w Jaskini w Krzyżanowicach Górnej są pierwszym i ważnym naukowo stanowiskiem archeologicznym w jaskiniach Niecki Nidziańskiej (Głazek 1993, Głazek, Harton, Wicik 1994).
Jaskinia jest wilgotna, okresowo niski korytarz za komorą wejściową zalewany jest wodą tworząc syfon.
Rozproszone światło sięga do komory wejściowej. Obserwacji flory nie prowadzono. Faunę reprezentują pająki i komary oraz motyle z gatunku rusałka pawik Inachis io (L.). Widoczne są również ślady pobytu lisa Vulpes vulpes (L.).
Profil oraz zawartość osadów namuliska była przedmiotem szczegółowych badań geologicznych, paleontologicznych i archeologicznych.
Historia
Historia badań
Profil oraz zawartość osadów namuliska była przedmiotem szczegółowych badań geologicznych, paleontologicznych i archeologicznych. Ślady człowieka odkryte w Jaskini w Krzyżanowicach Górnej są pierwszym i ważnym naukowo stanowiskiem archeologicznym w jaskiniach Niecki Nidziańskiej W latach 1990- 1992 prowadzono w namulisku jaskini badania geologiczne, paleontologiczne i archeologiczne (Głazek 1993, Głazek, Harton, Wicik 1994).
Historia eksploracji
Główną komorę jaskini opisał już prawdopodobnie Malicki (1947) podając nawet jej rozmiary. Flis (1954) uznał jaskinię oraz lej krasowy (werteb), w obrębie którego znajduje się jej otwór za typowy przykład jednego z etapów rozwoju form krasowych.
Historia dokumentacji
Główną komorę jaskini opisał już prawdopodobnie Malicki (1947) podając nawet jej rozmiary. Flis (1954) uznał jaskinię oraz lej krasowy (werteb), w obrębie którego znajduje się jej otwór za typowy przykład jednego z etapów rozwoju form krasowych.
Opis i plan jaskini opublikował Kowalski (1954). Wołoszyn (1990) nie odnalazłszy jaskini, uznał, iż zniszczona została podczas eksploatacji kamieniołomu „Gacki”. W 1990 r. B. Wicik odnalazł na południe od kamieniołomu jaskinię nazwaną początkowo Jaskinią nad Stawem, która zdaniem Głazka (1993) jest Jaskinią w Krzyżanowicach Górną. Mimo podobieństwa kształtów obu jaskiń, trudności w ich identyfikacji wynikają z niezgodności orientacji planu Kowalskiego z planem Jaskini nad Stawem (na planie Kowalskiego obrócona jest o około 45° w stosunku do właściwego kierunku). Dokumentację jaskini sporządzili 2.10.1997 r. J. Gubała i A. Kasza (Gubała, Kasza, Urban 1998). Lokalizację otworu schroniska wykonał 29.03.2009 r. A. Kasza przy pomocy odbiornika GPS Map60 CSx. Zaktualizował w 2009 r. A. Kasza.
Plan opracowali J. Gubała i A. Kasza.
Opis i plan jaskini opublikował Kowalski (1954). Wołoszyn (1990) nie odnalazłszy jaskini, uznał, iż zniszczona została podczas eksploatacji kamieniołomu „Gacki”. W 1990 r. B. Wicik odnalazł na południe od kamieniołomu jaskinię nazwaną początkowo Jaskinią nad Stawem, która zdaniem Głazka (1993) jest Jaskinią w Krzyżanowicach Górną. Mimo podobieństwa kształtów obu jaskiń, trudności w ich identyfikacji wynikają z niezgodności orientacji planu Kowalskiego z planem Jaskini nad Stawem (na planie Kowalskiego obrócona jest o około 45° w stosunku do właściwego kierunku). Dokumentację jaskini sporządzili 2.10.1997 r. J. Gubała i A. Kasza (Gubała, Kasza, Urban 1998). Lokalizację otworu schroniska wykonał 29.03.2009 r. A. Kasza przy pomocy odbiornika GPS Map60 CSx. Zaktualizował w 2009 r. A. Kasza.
Plan opracowali J. Gubała i A. Kasza.
Bibliografia
Malicki A. 1947 (krótki opis głównej sali); Flis J. 1954 (krótki opis, rozwój); Kowalski K. 1954 (opis, plan - prawdopodobnie obrócony), Flis J. 1956 (wzmianka); Kowalski K. 1965 (wzmianka); Nowak W. A. 1986b (wzmianka); Wołoszyn B. W. 1990 (jaskinia nie odnaleziona); Głazek J. 1993 (odnalezienie oraz identyfikacja jaskini, badania); Głazek J., Kardaś R. 1993 (badania-wzmianka); Harton P. 1993 (stanowisko archeologiczne); Wiśniewski W. 1993a (odkrycie Jaskini nad Stawem); Wiśniewski W. 1993b (identyfikacja jaskini); Głazek J., Harton P., Wicik B. 1994 (wyniki badań); Głazek J., Kardaś R. 1995 (badania - wzmianka); Jaskinie Niecki Nidziańskiej 1998 (dokumentacja, plan); Gubała J., Kasza A., Urban J. 1999 (wzmianka); Bednarska E., Olesińska M. 2002 (ochrona –wzmianka); Chwalik A., Głazek J., Gubała J., Kasza A., Urban J. 2002 (opis); (M. Sz.) 2002 (wzmianka); Urban J., Gubała J., Kasza A. 2002 (geneza- wzmianka); Wiśniewski W.W. 2002c (krótki opis); Urban J., Gubała J., Kasza A. 2003 (geneza); Gubała J., Kasza A. 2004a (wzmianka); Urban J. 2008 (opis).
Źródła
Urban J., Gubała J. 1996.
Opracowali
Jerzy Grodzicki
Andrzej Kasza | Jan Urban