Jaskinia pod Bukiem

Po pokonaniu prożku (wysokość 1,0 m) wchodzimy do Sali Wejściowej (wysokość do 2,2 m). Stąd na W 2 piętrowo położone przełazy doprowadzają do okazałej Prostokątnej Komory (wysokość do 5,0 m, szerokość 1.5 m, długość około 5 m). W części N Sali Wejściowej znajdują się 2 równoległe korytarzyki (ok. 2 m długości), które łączą się 1,3 m głębokości studzienką tworząc niewielką salkę. Z Sali Wejściowej w SE natomiast, prowadzi korytarz, który poprzez prożek (wysokość 1,2 m) dochodzi do studzienki (wysokość 1,3 m). Za studzienką korytarz kilka razy się załamuje i poprzez dwa prożki do góry, a następnie prożek w dół (wysokość 1.5 m) doprowadza do Sali Salamander (wysokość do 2,5 m, szerokość 1,3 m, długość 2,5 m).Z niej prowadzi kominek (wysokość 2,2 m), który dochodzi blisko do powierzchni (korzenie).
Jaskinia osuwiskowa powstała w piaskowcach cergowskich. Dno pokryte jest szczątkami roślinnymi, rumoszem (wstępne partie) oraz gliną (Sala Salamander). W szczelinie w Sali Salamander znajdują się niewielkie stalaktyty.
Jaskinia posiada mikroklimat dynamiczny, w ciągu roku utrzymuje się stała temperatura. Jest dość wilgotna. Światło dzienne sięga do Sali Wejściowej. Stwierdzono występowanie pająków i motyli. A. Krzanowski (1951) widział w jaskini nocka dużego (Myotis myotis) oraz podkowca małego (Rhinolophus hipposideros). Podczas zimowych kontroli jaskini w latach 1991-1997 stwierdzono poza wspomnianymi gatunkami, również nocka wąsatka/Brandta (Myotis mystacinus/brandtii ). Widziano również liczne salamandry. Przy otworze rosną obficie mchy.

Jaskinię po raz pierwszy wymienia A. Krzanowski (1951). Była zwiedzana przez okoliczną ludność przynajmniej od 1907 r., o czym świadczą napisy na ścianach. A. Krzanowski o jej istnieniu dowiaduje się od miejscowego księdza J. Nosala (Wiśniewski 1996e). Być może tej jaskini dotyczy wzmianka z opisu kościołów dekanatu krośnieńskiego (1676 r.), a którą cytuje w 1898 r. W. Sarna. O jaskiniach w Cergowej wspominają też (kilkakrotnie- po raz pierwszy w 1736 r.) Gabriel Rzączyński oraz Bogusz Z. Stęczyński w wydanej we Lwowie w 1847 r. książce „Okolice Galicyi” oraz w dwóch rękopisach z 1868 r. i 1870 r.

6 maja 1953 r. K. Kowalski inwentaryzuje pod nazwą Jaskinia koło Borsuczych Nor partie bez Sali Salamander i korytarza do niego prowadzącego (Kowalski 1954). Ludność miejscowa używa również nazwy Jaskinia pod Bukiem. 4 kwietnia 1993 T. Mleczek i B. Szatkowski (Speleoklub Dębicki) odkryli wejście i zinwentaryzowali Salę Salamander i korytarz do niej doprowadzający. Dokonano pomiarów całej jaskini, używając busoli geologicznej Freiberg i taśmy parcianej. Dane zaktualizował T. Mleczek w 2009 r.
Plan opracował T. Mleczek.

Rzączyński G. 1736 (wzmianka?); Stęczyński B.Z. 1847 (wzmianka?); Stęczyński B.Z. 1868 (wzmianka?); Stęczyński B.Z. 1870 (wzmianka?); Sarna, W. 1898 (wzmianka?); Kowalski K. 1954 (opis inwentarzowy, plan); Krygowski W. 1969 (opis położenia); Krygowski W. 1972 (wzmianka); Janiga S. 1974 (geneza): Kolberg O. 1974 (legendy); Beskid Niski i Pogórze 1979 (ogólna lokalizacja na mapie); Okoń M. 1987 (opis położenia); Klassek G. 1990b (ujęta w wykazie jaskiń i schronisk podskalnych Beskidów i Pogórza Karpackiego); Darmochwał T. 1992 (wzmianka); Krukar W. 1993 (wzmianka, lokalizacja na mapie); Wiśniewski W.W. 1992 (historia poznania); Ganszer G. 1994 (nietoperze); Mleczek T. i in. 1994 (nietoperze); Klassek G. 1995 (ujęta w wykazie jaskiń i schronisk podskalnych Beskidów i Pogórza); Kubit R. 1996d (wzmianka); Mleczek T. 1996g (nietoperze); Mleczek T. 1996h (nietoperze); Wiśniewski W.W. 1996c (historia poznania); Wiśniewski W.W. 1996e (ujęta w wykazie jaskiń Beskidu Niskiego autorstwa T. Mleczka, lokalizacja na mapie autorstwa T. Mleczka, historia poznania); Magurski Park Narodowy 1997 (ogólna lokalizacja na mapie); Jaskinie Polskich Karpat fliszowych 1998 (plan i opis inwentarzowy); Wiśniewski W.W. 1998a (wzmianki o jaskiniach Cergowej w pracach Rzączyńskiego); Wiśniewski W.W. 1998c (wzmianki o jaskiniach Cergowej w pracach Stęczyńskiego); Wiśniewski W.W. 1998f (najstarsza wzmianka o jaskiniach Cergowej); Wiśniewski W.W. 1998g (najstarsza wzmianka o jaskiniach Cergowej); Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty 1999 (opis dojścia, krótki opis jaskini, lokalizacja na mapie); Luboński P. (red.) 1999 (opis dojścia, krótki opis jaskini, lokalizacja na mapie); Mleczek T. 1999f (nietoperze); Krukar W. 2000 (lokalizacja na mapie); Marszałek E. 2001 (wzmianka); Suski R. 2001a (ujęta w wykazie najdłuższych i najgłębszych jaskiń Beskidu Niskiego); Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty 2002 (opis dojścia, krótki opis jaskini, lokalizacja na mapie); Mleczek T. 2002a (wzmianka); Mleczek T. 2002b (krótki opis, plan, lokalizacja na mapie); Marszałek E. 2003 (wzmianka, legendy, fotografia otworu); Węgiel A., Szkudlarek R., Gottfried T. 2004 (nietoperze); Beskid Niski 2005 (ogólna lokalizacja na mapie); Beskid Niski. Przewodnik dla prawdziwego turysty 2007 (opis dojścia, krótki opis jaskini, lokalizacja na mapie).

(brak informacji o źródłach)

Jerzy Grodzicki

Tomasz Mleczek