Jaskinia pod Skipirzepą

Na dnie studni znajdują się dwa wejścia, jedno ku E, gdzie niski, metrowej szerokości korytarz sprowadza w lekko w dół do korytarza 2,5 metrowej szerokości i 5 metrowej długości biegnącego ku S, następnie dzielącego się na dwie 3 metrowe odnogi, których kontynuacja zasypana jest gruzem wapiennym.

W miejscu skrętu korytarza zaczyna się korytarz biegnący ku NW i doprowadzający do partii o długości około 110 m, na który składa się ciąg korytarza zachodniego oraz korytarze tworzące zamkniętą pętlę na szczelinach W-E i NW-SE. Korytarz zachodni jest niski, wąski, trudny do przejścia, doprowadza do niskiej sali o wymiarach 9x3 m i od-chodzących z niej 3 ciasnych korytarzy mających kilka metrów długości każdy. Pod koniec korytarza głównego biegnącego na N od studni wejściowej, od strony wschodniej, równolegle do niego znajduje się ciąg korytarzy około 20 metrowej długości, z których dwa ciasne korytarze doprowadzają do ciągu dwóch sal mających 9,5x4 i 6x6 m, największych w jaskini. Strop i ściany w nich silnie strzaskane, obrywające się. Stąd ku południowi biegnie ciąg składający się z około 70 m korytarzy i dwóch salek o silnie strzaskanych, obrywających się stropie i ścianach. Południowa część tych partii przebiega pod asfaltową jezdnią ulicy Poprzecznej.

Opisane partie jaskini były dostępne do końca lat 80 XX wieku. Woda występowała okresowo w NW części jaskini, tworząc na dnie płytkie jeziorka lub zalewając je na wysokość umożliwiającą przejście. Obecnie jedynie początkowe kilka metrów korytarza głównego bywa dostępne, pozostała część jaskini jest w całości lub częściowo zalana przez wodę.

Jaskinia o genezie krasowej powstała w uławiconych, kredowatych wapieniach miedznowskich górnej jury (górny oksford). Jaskinia utworzona w warunkach freatycznych była modelowana przez swobodnie płynąca wodę, o czym świadczą widoczne miejscami boczne wcięcia (rynny) na ścianach korytarzy. Rzeźba krasowa jest mocno zatarta przez liczne, świeże obrywy. Na uwagę zasługuje duża ilość fauny wypreparowanej częściowo ze ścian lub leżąca na dnie korytarzy, spotykamy tutaj gąbki, całe skorupy ramienionogów i małży, amonity i belemnity. Jaskinia jest fragmentem większego systemu, w chwili obecnej w znacznej mierze zalanego wodą lub odciętego przez zawaliska. Obecnie znajduje się na granicy stref wadycznej i freatycznej. Powstała w plejstocenie w interglacjale eemskim (Szynkiewicz, 1993).

Miejscami w jaskini na ścianach i leżącym na dnie gruzie i blokach wapiennych znajdują się niewielkie grzybki naciekowe. Osady na dnie jaskini to głównie gruz, bloki i płyty wapienia odpadłe ze stropu i ścian, miejscami na dnie występują piaszczyste, ilaste osady tworzące cienką warstwę.

W jaskini wyczuwalny jest wyraźny przepływ powietrza. Woda w jaskini w chwili odkrycia wypełniała ją całkowicie, nastąpił jej gwałtowny przypływ przy drążeniu studni gospodarczej. Po uruchomieniu ujęcia wody w Wierzchowiskach dla WPWiK w Częstochowie nastąpiło obniżenie zwierciadła wód gruntowych umożliwiające eksplorację jaskini w 1978 r. Wtedy woda tworzyła w jaskini jedynie niewielkie jeziorka o głębokości do 0,5 m. i jedynie w okresie wiosennych roztopów poziom wód gruntowych podnosił się, co powodowało zalewanie korytarzy w jaskini. Taki stan utrzymywał się przez przynajmniej 10 lat. Później nastąpiło podniesienie się zwierciadła wody o około 1 m, co spowodowało stałe zalanie korytarzy i sal w jaskini. Obecnie obserwuje się jedynie nieznaczne wahania poziomu wody w granicach kilkudziesięciu centymetrów.