Jaskinia Pychowicka

Do jaskini prowadzi trójkątny, obmurowany otwór, o wysokości 1,2 m i szerokości 1,5 m, z metalowymi drzwiami. Wprowadza on do wstępnego odcinka ciągu głównego. Na tym odcinku dno jest skaliste, a kształt stropu przypomina namiot. Przy wejściu znajdowała się wąska szczelina, którą zamurowano. Następnie przez obniżenie wchodzi się do rozszerzenia, gdzie jest próg (2 m), ponad którym znajduje się skośny, pokryty polewą naciekową korytarz. Dalej w lewo biegnie ciąg główny, zaś w prawo są wejścia do Sali Dolomitowej. Po przejściu kolejnych 5 m dochodzimy do rozszerzenia nazwanego Salą z Eksami. Z tego miejsca w prawo odchodzi korytarz (Piotrołom) łączący się z Salą Dolomitową, a następnie obszerny korytarz o piaszczystym dnie z dwoma kominami w stropie (o wysokości 2,5 i 4 m); doprowadza on do najniższego punktu jaskini. Miejsce to, nazwane Bąbel Górnego ‑ położone jest 3,4 m poniżej poziomu otworu. Jest to poprzeczny, stosunkowo wysoki (2 m) korytarz. W lewo prowadzi ku górze niemożliwa do pokonania szczelina o skalnym dnie. W prawo korytarz, częściowo wykopany w piaszczystych osadach, biegnie w górę do podstawy obszernego komina (Kaziołom). Jest on miejscem zwornikowym jaskini. Wysoki na blisko 5 m i rozmiarach ok. 1,5x1 m, ma dwie kontynuacje w górę: korytarz zwany Naciekowcem oraz Komin Kęsia, a także korytarz do Sali Dolomitowej (Bielski) i korytarz prowadzący w kierunku południowo‑zachodnim, zakończony poprzecznym ciągiem, gdzie po stronie wschodniej prowadzi w górę 5 m wysoki komin, w stronę przeciwną ‑ obszerny korytarz z niewielkim prześwitem pod stropem, zablokowany piaszczystymi osadami. Naciekowiec to początkowo kilka metrów „stromizny”, następnie przechodzi w poziomy, coraz ciaśniejszy korytarzyk skierowany na zachód. Prawdopodobnie jest tylko częścią podstropową większej całości skrytej w piasku. Korytarz Bielski to tunel łączący Salę Dolomitową z Kaziołomem. Sala Dolomitowa jest największą próżnią w jaskini (6x4 m, o wysokości do 3,5 m), o piaszczystym dnie. Na jej południowo‑zachodnim krańcu stromo w górę prowadzi korytarz zablokowany osadami piaszczystymi i blokami dolomitu.

Jaskinia powstała w wapieniu uławiconym górnej jury i dolomicie, w warunkach freatycznych. Dowodem na to są zachowane formy erozyjne: stropowe kotły wirowe, okrągły przekrój korytarzy, rury i liczne koliste zagłębienia wirowe na ścianach korytarzy. Część wapieni uławiconych uległa metasomatozie, stąd miejscami w jaskini występują dolomity (Sala Dolomitowa) oraz liczne w osadach i wystające ze ścian (rejon Kaziołomu) oryginalne, krzaczaste krzemienie metasomatyczne. W poprzednim etapie rozwoju jaskinia była niemal w całości wypełniona osadami. Niewielkie próżnie występowały w stropowych kotłach wirowych, częściowo wolny od osadów był korytarz górnego piętra (Naciekowiec). Namulisko w całości jest piaszczysto‑gliniaste, obfite, o nieznanej miąższości. W profilu osadów zaznacza się wyraźna laminacja. Osady są różnobarwne; występuje tutaj biały równoziarnisty piasek, piasek rdzawy - zailony oraz wtrącenia szarego iłu i czarnego manganu. Stwierdzono także występowanie warstwy średnioziarnistego żwiru z otoczakami granitu, gnejsu i kwarcu. Na uwagę zasługuje występowanie w namulisko dużej ilości fauny wypreparowanej z osadów górnojurajskich. Są to doskonale zachowane skorupki ramienionogów i małży, gąbki, mszywioły, kolce jeżowców i inne. Szata naciekowa jest uboga. W kilku miejscach na ścianach występuje kilkumilimetrowa warstwa polewy naciekowej. W Korytarzu Bielskim ‑ w kotle, który nie był zapełniony osadami ‑ znajduje się kilka białych stalaktytów (do 5 cm długości). Piętro górne (Naciekowiec) miało oryginalną szatę naciekowa w postaci białych nacieków grzybkowych i cienkich skorupowych polew na powierzchni piaszczystego namuliska. Na końcu tego korytarza piasek jest częściowo spojony plastycznym mlekiem wapiennym. Podczas eksploracji jaskini usunięto z wnętrza duże ilości osadów, nie stwierdzono występowania żadnych śladów obecności człowieka, w osadach nie było również żadnych szczątków kostnych.

Jaskinia jest wewnątrz wilgotna, miejscami na dnie tworzą się kałuże wody. Światło w najbliższym sąsiedztwie otworu.

Odkrycie Jaskini Pychowickiej należy wiązać z historią kamieniołomu w Księżej Górze, w którym się znajduje. Wg p. Juliana Kolorusa z Pychowic, kamieniołom był założony i eksploatowany w okresie międzywojennym przez pychowickiego przedsiębiorcę pochodzenia żydowskiego Bergera, który eksploatował również kamieniołomy we Wzgórzu Św. Piotra. Informacje te potwierdzają aktualni właściciele terenu. Prawdopodobnie eksploatacja zniszczyła ok. 35 m odcinek jaskini, łączący Schronisko w Pychowicach z aktualnym otworem jaskini. Po zamknięciu kamieniołomu (w okresie okupacji hitlerowskiej?) jaskinia była wg p. Juliana Kolorusa jedynie płytką wnęką. Pierwsza wzmianka o jaskini znajduje się w wykazie jaskiń (Szelerewicz, Górny, 1986). W bliżej nieznanym okresie został odkopany odcinek 8 m (Szelerewicz, Górny, 1986). W roku 1992 stała się celem kilku wyjazdów, których efektem było opróżnienie korytarza na odcinku 21 m (Stachnik, 1992). Od sierpnia 1995 r. prace eksploracyjne w jaskini prowadził P. Kulbicki oraz K. Piekarczyk (1998 1999), wspomagani licznym gronem grotołazów m.in. z ośrodków: bielskiego, katowickiego i krakowskiego, co doprowadziło do odkrycia ok. 80 m sal i korytarzy.
W marcu 1999 r. z inicjatywy P. Kulbickiego otwór zamknięto metalową bramą. W okresie 1995 99 przeprowadzono 44 akcje, w których łącznie brało udział ok. 50 osób.

Została zinwentaryzowana w roku 1992 przez R. Stachnika, jako obiekt o długości 21 m (Stachnik, 1992), on też użył nazwy Jaskinia Wiślana. Kolejny opis i plan przedstawiają ją jako jaskinię o długości 54 m (Szelerewicz 1998a). Dokumentację sporządzili A. Górny i P. Kulbicki (12.1999 r.). Dane zaktualizował w 2009 r. A. Górny.
Plan opracował P. Kulbicki.

Szelerewicz M., Górny A. 1986 (wymieniona w wykazie pod nazwą Schronisko w kamieniołomie obok J. Twardowskiego II); Stachnik R. 1992 (opis i plan pod nazwą jaskinia Wiślana); Szelerewicz M. 1998a (plan i opis pod nazwą Jaskinia Wiślana, fot.[M. Gradziński] kamieniołomu z otworem jaskini i osypiskiem (wg stanu w roku 1992); Wiśniewski W.W. 1998c (wzmianka i uwagi); Motyka J. i in. 1999 (lokalizacja na szkicu sytuacyjnym i mapie geologicznej Zakrzówka, w tabeli skrajnych i średnich wartości stężeń jonów Cl, SO4, NO3 w wykropleniach z jaskiń Zrębu Zakrzówka, plan i przekrój jaskini z punktami opróbowania wykropleń wszystkie pod nazwą Jaskinia Wiślana); Goc P. i in. 2000 (na szkicu sytuacyjnym jaskiń Zakrzówka, w tabeli stężeń azotanów w jaskiniach zrębu Zakrzówka pod nazwa Jaskinia Wiślana); Motyka J., Różkowski K. & Górny A. 2000 (lokalizacja na mapie geologicznej Zakrzówka pod nazwa Jaskinia Wiślana); Nowak J. 2001 (plan R. Stachnika po odkryciach w 1992 roku); Jędrys J., Krajewski M. 2002 (lokalizacja jaskini na modelu struktury uskokowej zrębu Zakrzówka, przekrój jaskini); Piekarczyk K. 2003a (kalendarium eksploracji jaskini); Gradziński M., Szelerewicz M. 2004 (wymieniają w wykazie); Piekarczyk K. 2004a (przebieg eksploracji jaskini, analiza statystyczna, plan jaskini); Piekarczyk K. 2004b (nowe fakty dotyczące eksploracji, komentarze, przekrój jaskini); Krawczyk M. 2005 (uzupełnienia do eksploracji jaskini); Piekarczyk K. 2005 (uzupełnienia i uwagi dotyczące eksploracji w jaskini).

Baryła J., Górny A., Pruc M., Słobodzian B., Szelerewicz M. 2000 (opis inwentarzowy i plan).

Jerzy Grodzicki

Piotr Kulbicki | Andrzej Górny