Jaskinia Nietoperzowa

W przejściu, w ścianie SE otwiera się wylot ciągu ciasnych kilkunastometrowych korytarzy zaczynających się w drugim otworze. Otwór ten znajduje się w odległości 2,5 m na prawo od otworu głównego i aktualnie jest niedostępny. Ciąg ciasnych korytarzy kończy się zwężeniem (Z II), za którym jest ciasna 4 metrowa, ślepa studnia.

W obrębie eksploatowanych namulisk wyróżniono kilka poziomów polew naciekowych. Pozostałości gruzu wapiennego i otoczaków z kośćmi widoczne są m.in. na ścianach w sali głównej, w ich przekroju widoczne są warstewki węgliste. Część nacieków pokrywają młodsze, ze skonsolidowanego mleka wapiennego, natomiast pod stropami szczególnie w głównej komorze widoczne są niewielkie współczesne stalaktyty. W okresie zimowym w okolicy otworu tworzy się bogata szata z nacieków lodowych, przeważają w nich stalagmity lodowe osiągające do 2 m wysokości.

Osady namuliska w jaskini były i są nadal bogate. Znaczna część osadów usunięta została w XIX wieku na cele nawozowe, wykopy prowadzone wówczas sięgnęły 9 m głębokości nie osiągając dna skalnego. Zniszczono wówczas bezpowrotnie osady o ogromnej wartości dla poznania prehistorii człowieka i poznania zmian środowiska naturalnego. Pozostały osady, dzięki którym możliwe było przeprowadzenie nowoczesnych, interdyscyplinarnych badań mających bogatą literaturę. Prace prowadzone przez Chmielewskiego pozwoliły poznać profil osadów o miąższości sięgającej 11 metrów, znaleziono w nich ogromną ilość materiałów archeologicznych, paleozoologicznych, botanicznych, dzięki którym poznano m.in. nową kulturę jerzmanowicką rozwijającą się w środkowym vistulianie. W serii osadów, których profil poznano w okolicy otworu głównego wyróżniono 17 warstw. Osady w spągowej części profilu (warstwa 17) wypełniające wadyczną rynnę denną to żwiry, piaski, muły i iły w dnie profilu czerwone, typu „terra rossa”, warstwowane, osadzone przez wodę płynącą. W tej części profilu brak kości zwierzęcych i śladów bytności człowieka. Osady leżące powyżej mają inny charakter - tworzy je seria osadów gruzowo-gliniasta ze szczątkami kostnymi zwierząt i śladami wielokrotnego pobytu człowieka - stwierdzono tutaj 9 paleolitycznych warstw kulturowych. O ogromnej ilości znajdującego się w osadach materiału kostnego świadczy fakt znalezienia podczas badań prowadzonych przez Chmielewskiego w jednej warstwie na powierzchni 125 m2 1000 kłów niedźwiedzia jaskiniowego. Najstarsze osady w jaskini wypełniające rynnę denną pochodzą z neogenu lub starszego czwartorzędu, a młodsze od schyłku przedostatniego zlodowacenia po holocen. Aktualnie osady namuliska wypełniają znaczną cześć profilu w końcowej części jaskini.

Jaskinia jest wilgotna, przyotworowa część pozostaje pod wpływem zewnętrznych warunków atmosferycznych. Panuje w niej mikroklimat statyczny. Występują w niej jeziorka barierowe.

Współczesną faunę reprezentują liczne pajęczaki, m. in. Meta menardi i Porrhomma moravicum oraz liczne nietoperze.

Pierwsze badania archeologiczne mające poznawczy charakter przeprowadził w niej J. Zawisza w 1871 r. W latach 1872-79 w jaskini prowadzono wydobywanie namuliska na cele nawozowe, na podstawie koncesji udzielonej przez władze rosyjskie Pruskiemu Urzędowi Górniczemu, nadzorował je O. Grube. Znaleziono wówczas wiele narzędzi krzemiennych i kości. Znaleziskami zainteresował się F. Römer, który w latach 1878 i 1879 prowadził badania w jaskini, a zebrany materiał przekazał do wrocławskiego muzeum. W roku 1918 badania archeologiczne w pobliżu otworu jaskini prowadzi L. Kozłowski, który znajduje duże palenisko paleolityczne i znaczną ilość wyrobów krzemiennych w tym liściowate ostrza. W latach 1956-62 prowadzone są w jaskini prace przez W. Chmielewskiego, z ramienia Instytutu Historii Kultury Materialnej PAN, Zakładu Archeologii Polski w Łodzi. Wykonano wówczas wykopy w miejscu prac L. Kozłowskiego, w korytarzu wstępnym.
Badania dostarczyły ogromną ilość materiałów archeologicznych, materiału kostnego i najdłuższy, w miarę pełny profil od zlodowacenia Warty, będący wzorcem do porównywania z innymi z Jury Polskiej i krajów sąsiednich. Wyodrębniona została nowa jednostka taksonomiczna - kultura jerzmanowicka z charakterystycznymi dla niej ostrzami wiórowymi, kształtu liściowatego, najstarszy zespół kultury jerzmanowickiej datowany jest metodą radiowęglową C14 na 36550 1240 BC. Wyniki prowadzonych prac mają duże znaczenie dla historii badań paleolitu Polski w XX wieku. Prowadzone badania miały charakter interdyscyplinarny, materiały z badań posłużyły do powstania dużej ilości prac z innych dziedzin.

Jaskinia była znana od dawna, pierwszy jej opis znajduje się we „Wspomnieniach z podróżyY„ W. Jastrzębowskiego z 1854 roku, później opisują ją lub wzmiankują: W. Taczanowski w 1854 r., R.P. w 1854 r., Flatt O. w 1855 r., A. Waga w 1855 r., i A. Grabowski w 1866 r.
Dwukrotnie jaskinia stanowiła scenografię dla filmów fabularnych, w 1995 roku kręcono tutaj sceny do „Legendy o Św. Mikołaju”, a 5 listopada 1997 do filmu „Ogniem i Mieczem”. Jaskinia od pokoleń jest własnością rodziny Ferdków, dzięki ich staraniom jaskinia od 1994 jest udostępniona do zwiedzania z przewodnikiem, jest oświetlona, ciekawsze fragmenty wyeksponowano punktami świetlnymi, wykopy zabezpieczono balustradami, odsłonięte zostały fragmenty z bogatą szatą naciekową.

Plan i opis inwentarzowy po raz pierwszy opublikował Kowalski (1951). Aktualną dokumentację sporządził Andrzej Górny (12.2009 r.).
Plan opracował M. Czepiel.

Jastrzębowski W. 1853 (opis jaskini); Taczanowski W. 1854 (opis jaskini nietoperzy); R.P. 1854 (wymienia); Flatt O. 1855 (inf., że jaskinia znana jest od 1848 roku); Waga A. 1855 (opis jaskini, nietoperzy i ich pasożytów); Przewodnik po Ojcowskiej dolinie,1860 (opis wg Jastrzębowskiego); Grabowski A. 1860 (wzmianka); Zawisza J. 1871 (wzmianka o znalezieniu narzędzi i skorup naczyń); Zawisza J. 1874 (o znalezieniu kości niedźwiedzia jaskiniowego); Kohn A. 1876 (wzmianka wg Zawiszy); Höhlen mit Knochen (inf. o znajdywaniu kości kopalnych przy pracach Grubego); Römer F. 1877 (o prawie kompletnej czaszce niedżwiedzia jaskiniowego z jaskini); Gruszecki A. 1878 (wzmianka); Ściborowski W. 1878 (krótki opis jaskini); Kohn A. i Mehlis C. 1879 (wzmianka wg Zawiszy); Römer F. 1879 (opis przemysłowej eksploatacji jaskini, inf. o znajdywanych kościach); Ossowski G. 1882a (wzmianka); Ossowski G. 1882b (dtto); Römer F. 1883 (opis poszukiwań i znalezionych zabytków, rysunki wyrobów i kości); Ossowski G. 1884b (wzmianka); Stanisław z Warszawy 1888 (literacki opis jaskini); Czarnowski S.J. 1899 (wzmianka); Czarnowski S.J. 1903 (wzmianka); Hoernes M. 1903 (o paleolicie z jaskini); Czarnowski S.J. 1905 (wzmianka); Wróblewski K. 1907 (opis jaskini); Przesmycki P. 1908 (wzmianka); Diest H. von, 1909 (inf. o zakupie od przewodnika zębów niedźwiedzia, skorupy i narzędzi krzemiennych); Czarnowski S.J. 1910 (tłumaczenie opisu Römera, fot. kilku własnych znalezisk, fot. otworu); Czarnowski S.J. 1911a (wzmianka); Obermaier H. 1912 (o paleolicie); Talko-Hryncewicz J. 1913 (wzmianka); Kiernik E. 1913 (o znalezieniu przez Römera szczątków wilka); Demel K. 1918 (mikroklimat jaskini, jej współczesna fauna i rys. jej przedstawicieli); Stach J. 1918 opis skoczogonków zebranych przez Demela, w tym nowego gatunku Mesogastrura ojcoviensis); Stach J.,1919 (streszczenie poprzedniej); Stach J. 1919 (tłumaczenie za [1918]); Orłowicz M. 1919 (wzmianka); Kozłowska A. 1921 (opis węgli z ogniska paleolitycznego); Kozłowski L. 1921 paleolit z jaskini); Kozłowski L. 1922 (opis wykopalisk autora, opisy i rys. wyrobów paleolitycznych); Krukowski S. 1922 (recenzja poprzedniej pracy); Demetrykiewicz W. 1922 (wzmianka); Dzwonkowski W. [około 1922]: (wymienia); Szafer W. 1923 (wzmianka o węglach kopalnych); Hoyer H. 1923 (wzmianka o faunie plejstoceńskiej); Stach J. 1924 (współczesna fauna w jaskini); Kozłowski L. 1924a (tłumaczenie pracy z 1922); Kozłowski L. 1924b (ślady neolitu); Niezabitowski E. L. 1925 (szczątki lwa jaskiniowego z jaskini); Sawicki L. 1926 (opis paleolitu, rys. wyrobów); Antoniewicz W. 1927 (wzmianka o paleolicie); Antoniewicz W. 1928 (opis paleolitu); Stączek S. 1928 (wzmianka); Żurowski J. 1929 (o paleolicie); Gadomski A. 1929 (wzmianki); Lilpop J. 1929 (wzmianka o węgielkach kopalnych); Handshin E. 1929 (wzmianka o owadzie bezskrzydłym Mesogastrura ojcoviensns); Żurowski J. 1931 (wzmianka o paleolicie); Zawadzki J. 1932 (wzmianka); Danysz-Fleszarowa R. 1933 (w spisie jaskiń krajowych poz. 282); K.B. 1935 (wzmianka); Ciętak Z. 1935 (inwentarzowy opis jaskini, w spisie jaskiń południowej części Wyżyny Małopolskiej poz. 24, na mapie rozmieszczenia jaskiń, plan, fot. nacieków); Wolf B. 1934-38 (w bibliografii fauny jaskiń świata podana fauna z jaskini); Loth E. 1838 (wzmianka o faunie plejstoceńskiej i paleolicie); Jura A. 1938 (rys. ostrza soluteryjskiego); Jura A. 1939 (fot. otworu); Krukowski S. 1939 (charakterystyka stanowiska i paleolitu, rys. narzędzi); Kowalski K. 1946 (wzmianka); Demel K. 1947 (współczesna fauna w jaskini); Żabiński W. 1947 (wzmianka); Stach J. 1947 (wzmianka o owadzie bezskrzydłym Folsomia candida); Kowalski K. 1948 (wzmianka o paleolicie); Jura A. 1949 (wzmianka o znalezieniu śladów kultury łowców niedźwiedzia jaskiniowego); Kostrzewski J. 1949a (wzmianka o paleolicie); Kostrzewski J. 1949b (wzmianki o badaniach); Kowalski K. 1949 (popularny opis, zdjęcia wg Ciętaka); Stach J. 1949 (opis i rysunek Mesogastrura ojcoviensis); Gotkiewicz M., Szafer W. 1950 (fot. nacieków wg Ciętaka); Kowalski K. 1951 (opis inwentarzowy poz. 153 [26.X.1950 r.], plan wg Ciętaka, plan otoczenia otworu i profile wg Kozłowskiego, fot. skupienia kału nietoperzy, rys. endemicznego owada bezskrzydłego Mesogastrura ojcoviensis); Kowalski K. 1953a (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros i nocek duży Myotis myotis hibernujące w jaskini); Chmielewski W. 1958a (dane o zachowaniu kości); Kowalski K. 1959 (w katalogu kopalnych ssaków Polski); Kubasiewicz M. 1959 (niedźwiedź jaskiniowy Ursus spelaeus); Chmielewski W. 1961 (szczegółowy opis badań w jaskini, wyodrębnienie nowej jednostki taksonomicznej paleolitu - kultury jerzmanowickiej); Chmielewski W. i in. 1961 (opis jaskini, osady, paleolit, kopalna flora flora i fauna); Kowalski K. 1961a (kopalne szczątki kreta Talpa fossilis, ryjówkowatych Sorex minutissimus, nocka dużego Myotis myotis, zajęczaków Ochtona pusilla i Lepus timidus, wilka Canis lupus, tura Boss primigenius); Gradziński R. 1962 (rynna denna w jaskini, przekrój); Bigaj, J. 1963. (kopalne szczątki wilka Canis lapus); Harmata W., Wojtusiak J. 1963 (podkowiec duży Rhinolophus ferrumequinum hibernujący w jaskini); Kowalski K. 1964a (plejstoceńskie gryzonie); Chmielewski W. 1965 (stratygrafia osadów, paleolit - kultura jerzmanowicka, narzędzia); Kowalski K. 1965 (opis jaskini, osady, kopalna fauna, paleolit); Bordes F. 1968 (kultura jerzmanowicka); Madeyska-Niklewska T. 1969 (opis jaskini, osadów, plan z zaznaczonymi wykopami, profile osadów i korytarzy, w tabeli procesów korelacyjnych w jaskiniach, 6 fot); Wysoczański-Minkowicz T. 1969a (datowanie fluoro-chloro-apatytowe kolagenowe [14 dat]); Wysoczański-Minkowicz T. 1969b (detto); Wójcik M. 1971 (niedźwiedź jaskiniowy Ursus spelaeus); Gradziński R. 1972 (opis jaskini, osadów i form erozyjnych, 2 fot); Harmata W. 1973b (nocek duży Myotis myotis, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek wąsatek Myotis mystacinus, nocek Brandta Myotis brandtii, gacek brunatny Plecotus auritus hibernujące w jaskini); Black C.C., Kowalski K. 1974 (kopalne wiewiórkowate Sciuridae); Bocheński Z. 1974 (kopalne ptaki holocenu); Wójcik M. 1974 (kopalne szczątki łasicowatych Mustelidae); Chmielewski W. 1975 (paleolit); Wysoczański-Minkowicz T. 1975 (daty w tabeli chronologii czwartorzędu); Usnarska-Talerzak K. 1978 (kopalne szczątki renifera Rangifer tarandus); Czepiel M. 1980 (opis jaskini, dane morfometryczne, plan); Rook E. 1980 (w katalogu stanowisk z krótkim opisem i opisem badań, w rycinach fragm. ceramiki grupy pleszewskiej kultury lendzielskiej i kultury ceramiki promienistej, wyroby krzemienne i kamienne); Harmata W. 1981 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis hibernujące w jaskini); Madeyska T. 1981 (kopalne szczątki fauny, osady); Sanocka-Wołoszynowa E. 1981 (opisuje z jaskini 2 gatunki kosarzy i 12 pająków); Wołoszyn B.W. 1981 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros nocek duży Myotis myotis hibernujące w jaskini); Madeyska T. 1982 (w historii badań archeologicznych jaskiń, w schematycznym profilu stratygraficznym w osady z jaskini w środkowym pleniglacjale Vistulanu, narzędzia krzemienne kultur jerzmanowickiej ryc); Nadachowski A. 1982 (kopalne gryzonie); Szelerewicz M., Górny A. 1986 (opis inwentarzowy jaskini poz. 13 (II.F.38), plan wg M.,Czepiela [1978]); Pradel A. 1988 (kopalne szczątki chomików Critecinae); Bocheński Z. 1989 (kopalne ptaki późnego plejstocenu i holocenu); Czyżewska T. 1989 (kopalne szczątki renifera Rangifer tarandus, żubra pierwotnego Bison priscus i tura Bos primigenius); Kowalski K., [red.] 1989 (fauna kopalna z jaskini); Młynarski M., Szyndlar Z. 1989 (kopalne zaskrońcowate Natrix natrix, żmija Viperas Berus); Nadachowski A. 1989 (kopalne szczątki susłów Spermophillus citelloides, Spermophillus superciliosus, chomikowatych Cricetulus migratorius, Cricetus cricerus, Arvicola terestris, lemingi Dicrostonyx guliemi i Lemmus lemmus, nornikowatych Microtus ( Microtus ) cf. agrestis, Microtus (Microtus) cf. arvalis, Microtus (Stenocranius) gregalis, Microtus (Microtus) oeconomus, myszowatych Apodemus cf. sylvaticus); Nadachowski A., Pawłowski J., Stworzewicz E. 1989 (w tabeli korelacji faun lądowych czwartorzędu w Polsce); Godawa J., Rzebik-Kowalska B. 1989b (kopalne szczątki kostne kreta europejskiego Talapa euroraea, ryjówkowatych Sorex minutissimus i Sorex araneus, rzęsorka Neomys fodiens); Wolsan M. 1989 (kopalne szczątki hieny jaskiniowej Crocuta spelaea, żbika Felix silvestris, rysia Lynx lynx, wilka Canis lupus, pieśca Alopex lagopus, lisa Vulpes vulpes, niedźwiedzia jaskiniowego i brunatnego Ursus spelaeus i Ursus arctos, kuny leśnej Martes martes, gronostaja Mustela erminea, łasicy Mustela nivalis i wydry Mutra mutra); Wolsan M. 1989a (kopalne szczątki zajęczakow Ochtona pusilla, Lepus timidus); Wołoszyn B.W. 1989 (kopalne szczątki podkowca małego Rhinolophus hipposideros, nocka Bechsteina Myotis bechsteini, nocka dużego Myotis myotis); Godawa J., Wołoszyn B.W. 1990 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek wąsatek Myotis mystacinus nocek łydkowłosy Myotis dasycneme, gacek brunatny Plecotus auritus hibernujące w jaskini); Labocha M., Wołoszyn B.W. 1994 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek Brandta Myotis Brandtii, nocek rudy Myotis daubentonii, mopek Barbastella barbastellus hibernujące w jaskini); Godawa J. 1995 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek wąsatek Myotis mystacinus, nocek wąsatek Myotis mystacinus/ nocek Brandta Myotis brandtii, gacek brunatny Plecotus auritus hibernujące w jaskini); Kozakiewicz K., Strzałka M. 1996 (nocek duży Myotis myotis, nocek Nattera Myotis nattereri, nocek rudy Myotis daubentonii, nocek łydkowłosy Myotis dasycneme); Madeyska T. 1997 (opis osadów wypełniających jaskinie, materiały archeologiczne, materiały florystyczne, materiały faunistyczne, plan części przyotworowej jaskini z zaznaczonymi wykopami archeologicznymi W. Chmielewskiego, przekrój poprzeczny i fragment przekroju poprzecznego przez osady, zestawienie danych florystycznych, archeologicznych i faunistycznych); Pazdur A. i inni 1999 (5 próbek w zestawieniu wyników datowania nacieków z ciemno zabarwionymi laminami); Goc P. i in. 2000 (w tabeli stężenia azotanów w jaskiniach południowej części Wyżyny Krakowskiej); Hercman H. 2000 (wiek nacieków); Nowak J., Kozakiewicz K. 2000 (nocek duży Myotis myotis, nocek wąsatek Myotis mystacinus, nocek rudy Myotis daubentonii, nocek łydkowłosy Myotis dasycneme, gacek brunatny Plecotus auritus, mopek Barbastella barbastellus; Madeyska T. 2001 (materiały z jaskini datowane na schyłek zlodowacenia Warty i ostatni interglacjał, są zaliczane do kultury lewaluasko-mustierskiej, 2 fot.wejścia); Polowy K., Wieczorek M. 2001 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek Natterera Myotis nattereri, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek wąsatek Myotis mystacinus/ nocek Brandta Myotis brandtii, nocek rudy Myotis daubentonii, gacek brunatny Plecotus auritus, mopek Barbastella barbastellus hibernujące w jaskini); Nowak J., Grzywiński W., Wieczorek M. 2002 podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek Nattera Myotis nattereri, nocek orzęsiony myotis emarginatus, nocek wąsatek/Brandta Myotis mystacinus/brandtii, nocek rudy Myotis daubentonii, mroczek późny Eptesicus serotinus, gacek brunatny Plecotus auritus); Madeyska T., Cyrek. K. 2002 (osady jaskiń, vistulian, paleolit, przykłady krzemiennych narzędzi kultury jerzmanowickiej); Budrukiewicz J. M. 2006 (badania W. Chmielewskiego w jaskini i ich wyniki); Cyrek K. 2006 (stratygrafia jaskini, zabytki fauna); Chmielewski W. 2006 (fot otworu, fot. ostrza liściowatego kultury jerzmanowickiej, przekrój poprzeczny osadów, inf. o osadach w jaskini); Chochorowska E. 2006 (wyroby z krzemienia, siekierka kamienna, ceramika w Zbiorach Muz. Arch. W Krakowie); Kadrow S. 2006 (ceramika kultury trzcinieckiej); Lech J. 2006 (sylwetka prof. W. Chmielewskiego, jego badania w jaskini, 4 fot. osadów i otworu jaskini, profil osadów); Lech J., Partyka J. 2006 (wzmianki o badaniach w jaskini); Lech J., Piotrowska D. 2006 (fot. otworu, badania L. Kozłowskiego w jaskini); Madeyska T. 2006 (fot. profilu osadów prezentowanego na VI Kongresie INQUA w 1961 r., z jaskini osady datowane na koniec zlodowacenia Warty OIS 6, interglacjał eemski OIS 5, starszy plenivistulian OIS 4, interplenivistulian OIS 3 i młodszy plenivistulian OIS 2); Zastawny A. 2006 (ceramika promienista z badeńskiego kręgu kulturowego); Lorenc W. 2007 (w tabeli jaskiń z osadami vistulianu zawierających kości ptaków, w tabeli średnich temperatur lipca w vistulianie); Nowak J., Grzywiński, W. 2007 (podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek duży Myotis myotis, nocek Natterera Myotis nattereri, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek wąsatek/Brandta Myotis mystacinus/brandtii, nocek łydko włosy Myotis dasycneme, nocek rudy Myotis daubentonii, mroczek późny Eptesicus serotinus, gacek brunatny Plecotus auritus, mopek Barbastella barbastellus); Wysocka M. 2007 (w tabeli wyników pomiarów radonu w wybranych jaskiniach jurajskich); Lorenc W. 2008 (średnie temperatury vistulianu na podstawie szczątków ptaków); Krajcarz M., Madeyska T. 2010 (stratygrafia osadów a czynniki meteorologiczne).

Stach B. 1964 (kopalne szczątki kreta Talpa fossilis, ryjówkowatych Sorex araneus i Sorex minutissimus, rzęsorka Neomys fodiens).

Jerzy Grodzicki

Andrzej Górny