Jaskinia Kroczycka

Według Kowalskiego: „Otwór bardzo ciasny, zablokowany głazami, otwiera się na podskalną równinkę na lesistym stoku. Za nim wąski i niski, ku dołowi opadający korytarzyk doprowadza do komory 1,5-3 m. wysokiej, niemal kwadratowej w zarysie, bez wyraźniejszych rozgałęzień. Jaskinia powstała na zluźnieniu międzywarstwowym lub poziomo przebiegającej szczelinie kliważu. Strop pokryty ładnymi, choć poniszczonymi naciekami, na dnie stalagmity.

Namulisko utworzone z głazów, między nimi drobniejszy gruz z próchnicą. Na powierzchni widzi się węgielki, liczne kości ludzkie i zwierzęce. Widoczne ślady kopania. Jaskinia wilgotna i ciemna”.

Zachodnia część komory ma charakter zapadliskowy, dno zalegają wielkie bloki skalne. W tej części powstał w stropie drugi otwór, wyprowadzający na równinkę nad skałkami. Prawdopodobnie to on przez większość czasu stanowił jedyne wejście do jaskini, zaś dolne wejście zostało udrożnione znacznie później.

 „Odkrycie jaskini nastąpiło w 1936 r. przypadkowo, przy eksploatacji kalcytu. Na wieść o nim udała się na miejsce wycieczka Koła Prehistoryków z Krakowa, z mgr Fitzke na czele. Znaleziono wówczas w jaskini ślady 3 palenisk, obok zaś na 2 kupach bezładnie złożone kości ludzkie. Próbne poszukiwania w obrębie palenisk dostarczyły większej ilości fragmentów naczyń z okresów wpływów rzymskich, fragmentów ceramiki siwej i może neolitycznej. Od ludności okolicznej, która poprzednio wynosiła z jaskini znaleziska, zebrano kości, skorupy i żarna rotacyjne. Opis tej wycieczki, napisany przez Fitzkego, znajduje się jako rękopis w archiwum Muzeum Archeologicznego P.A.U. Namulisko jaskini rozkopane jest tylko częściowo, na powierzchni leży jeszcze bardzo wiele kości ludzkich.”

Jaskinia posiada w głębi ustabilizowany mikroklimat. Zachowało się w niej sporo nacieków. Przede wszystkim uwagę zwracają wielkie ilości stalaktytów, stosunkowo małych ale aktywnych. Ponadto występują nieduże stalagmity, polewa naciekowa i, już niestety w formie suchej, nieaktywnej – misy martwicowe i wapienne mleko.

Jaskinia została pierwszy raz opisana przez K. Kowalskiego w roku 1949, pod numerem inwentarzowym 444. W roku 1986 jej opis i plan został opublikowany przez Szelerewicza i Górnego. Prezentowany plan wykonał K. Mazik, na podstawie pomiarów własnych i Z. Lorka, z 1980 r. zaktualizowany przez J. Zygmunta w 2009 r.